58 Michał Michalski
zadowolonych i przypisujących winę swego pozostania w kraju i bezrobocia władzom rządowym ” 55 .
W kolejnych miesiącach 1926 r . przez granicę powiatu wieluńskiego wyjeżdżali już nieliczni robotnicy sezonowi – w maju 366 osób , w tym 258 z powiatu wieluńskiego 56 ; w czerwcu 1926 r . 295 , w tym 242 z powiatu wieluńskiego oraz nielegalnie ok . stu robotników , którym pracę załatwiła NCR w Rosenbergu ( Oleśnie ) 57 , w lipcu zaś , w związku ze zbliżającymi się żniwami , wyjechało 939 osób , w tym z Wieluńskiego 854 58 . Wyjazdy następowały także jesienią , choćby do prac przy zbiorze buraków cukrowych . We wrześniu granicę przekroczyło 470 osób 59 . Wraz z nastaniem miesięcy jesiennych notowano wzmożone powroty robotników sezonowych do kraju . Brak materiałów archiwalnych nie pozwala przedstawić szczegółowo , jak wyglądała fala powrotów w tymże roku , natomiast wiadomo , że najwięcej osób powróciło w przeciągu od 25 listopada do 25 grudnia , gdy przez przejścia w Praszce i Goli dostało się do kraju 19 059 robotników sezonowych 60 . Jednakże jesienią także doszło do zaniedbania ze strony niemieckiej , gdyż „[…] przy powrocie robotników polskich z Niemiec miały istotne miejsce przykre zajścia , należy to przypisać temu , że Niemcy , nie zawiadamiając wcale władz polskich o wysyłce większej liczby robotników , skierowali naraz wielkie masy do Polski , specjalnemi pociągami , które spotkały się po naszej ze zwykłym i oczywiście w tym wypadku niewystarczającym ruchem kolejowym ” 61 .
W tymże roku dzięki prowizorycznemu porozumieniu z Wieluńskiego wyjechało ok . 40 tysięcy osób 62 . Natomiast z Polski wyemigrowało 167 509 osób , w tym do Niemiec 43 706 , a do Francji 68 704 . Powróciło : 55 559 , z tego z Niemiec 36 304 osoby , a z Francji 6392 63 . Dodatkowo jeszcze do Niemiec „ około 8000 przekroczyło granicę , unikając kontroli władz granicznych ” 64 .
55
Tamże , k . 7 Sprawozdanie sytuacyjne SWi za kwiecień 1926 r .
56
Tamże , k . 9 Sprawozdanie sytuacyjne SWi za maj 1926 r .
57
Tamże , k . 11 Sprawozdanie sytuacyjne SWi za czerwiec 1926 r .
58
Tamże , k . 18 Sprawozdanie sytuacyjne SWi za lipiec 1926 r .
59
Tamże , k . 58 Sprawozdanie sytuacyjne SWi za wrzesień 1926 r .
60
Tamże , k . 13 Sprawozdanie miesięczne SWi z ruchu zawodowego , społeczno-politycznego i narodowościowego za okres od 25 XI do 25 XII 1926 r .
61
Sprawy emigracyjne na sejmowej rozprawie budżetowej , „ Przegląd Emigracyjny ” 1927 , z . 1 , s . 28 .
62
Ruch emigracyjny z Polski w 1926 r ., „ Przegląd Emigracyjny ” 1927 , z . 1 , s . 14 – 15 . Zob . także : W sprawie wychodźstwa robotników sezonowych do Niemiec , „ Głos Ziemi Wieluńskiej ” z 14 lutego 1926 , nr 7 , s . 7 .
63
Ruch reemigracyjny do Polski w 1926 r ., „ Przegląd Emigracyjny ” 1927 , z . 1 , s . 16 – 17 . Zob . także : A . Rzepkowski , dz . cyt ., s . 195 – 205 . W przeciągu lat 1927 – 1938 na emigrację sezonową wyjechało 171,8 tysięcy osób ( 648,3 osoby na 10 000 mieszkańców ), a stałą 79,4 tysięcy osób ( 299,6 ). Zob .: J . Tomaszewski , Czynniki wpływające na migracje …, s . 150 .
64
Uwagi do tablic , „ Przegląd Emigracyjny ” 1927 , z . 1 , s . 13 .