110 Sylwia Stryjkowska
telektualistów ) 23 . Dla przykładu S . Lorentz podkreślał , że „ utrata mienia kulturalnego odszkodowana być może tylko w tych samych wartościach , a że mienie kulturalne niemieckie , pochodzące z Polski , lub z Polską zespolone może zadośćuczynić tylko w niewielkim wymiarze , wyrównanie nastąpić powinno w przechowywanym w Niemczech dorobku kulturalnym całej ludzkości . […] Nie będziemy zabiegać o to , co jest wytworem niemieckiej twórczości – niech nadal sprawują opiekę nad dziełami niemieckiego malarstwa , rzeźby , przemysłu artystycznego . Ale żądać będziemy , by z powszechnego dorobku artystycznego i kulturalnego , stanowiącego dziś własność niemiecką wydzielono pod naszą opiekę taką część , która zadośćuczyniałaby stratom poniesionym w czasie obecnej wojny ” 24 . Ten sam autor wysuwał również śmiałą tezę podzielenia wytworów kultury europejskiej , znajdujących się na ziemiach niemieckich , między państwa poszkodowane przez Niemcy w dziedzinie kultury . Potrzebę tę motywował oczywistymi zaniedbaniami rządu niemieckiego w kwestii obchodzenia się z dobrami kultury o wyjątkowej powszechnej wartości : „ Gdy rozważamy rozmiary strat w dziedzinie kultury , poniesionych przez nas i naszych sprzymierzeńców , i uzmysłowimy sobie , jak świadomie i wyrafinowanie , przeprowadzali Niemcy akcje niszczenia cudzego dorobku kulturalnego , nabieramy wątpliwości , czy w ogólne są oni godni dalszego sprawowania opieki nad dobrem kulturalnym , nie przez nich stworzonym , czy należy pozostawić ich pieczy zabytki kultury powszechnej , nieniemieckiej znajdujące się na niemieckich terytoriach ! Wątpliwości takie wydają się uzasadnione , bo chyba mamy moralne podstawy odmówienia prawa stróżowania nad dobrem całej ludzkości temu , kto nie uszanował dóbr kulturalnych innych narodów . Nie wysuwamy takiej tezy tylko po to , by stało się zadość sprawiedliwości dziejowej , by zbrodnie w dziedzinie kultury zostały ukarane , lecz po to , by w niezbrukane ręce przeszła opieka nad najszlachetniejszymi , najświetniejszymi przejawami ludzkiego ducha ” 25 .
Koncepcja restytucji zastępczej znalazła uznanie państw zachodnioeuropejskich . Szczególne dokonania w tym względzie przypisać należy powołanej z końcem 1942 r . Konferencji Alianckich Ministrów Oświaty ( Conference of Allied Ministers of Education ), będącej stałym organem konsultacyjnym Narodów Zjednoczonych utworzonym w celu instytucjonalizacji współpracy w zakresie powojennej odbudowy kulturalnej i oświatowej państw europejskich . Zakresem jej działalności objęto również zagadnienia restytucji oraz
23
Patrz : W . Tatarkiewicz , Etyczne podstawy rewindykacji i odszkodowań , „ Prace i Materiały Wydziału Rewindykacji i Odszkodowań Ministerstwa Kultury i Sztuki ” 1945 , nr 3 , s . 22 ; W . Tomkiewicz , W sprawie restytucji polskiego dorobku w dziedzinie kultury artystycznej , „ Przegląd Historyczny ” 1946 , t . XXXVI , s . 61 .
24
S . Lorentz , O zadośćuczynienie , „ Nowa Epoka ” 1945 , nr 2 , s . 2 i nast . ( przedruk w : W . Kowalski , Likwidacja skutków II wojny światowej w dziedzinie kultury , Warszawa 1994 , s . 135 – 136 ).
25
Tamże .