108 Sylwia Stryjkowska
obiekty w tradycji i symbolice kraju oraz świadomości zamieszkującej go ludności na tyle ważne , że ich utracenie może się przyczynić do wykorzenienia narodowej pamięci , odciskając piętno na szeroko pojętej tożsamości kulturowej narodu . Jako „ dokumentacja niepodległego bytu narodu ” 14 mogą wręcz stanowić symboliczny przejaw historycznej legitymizacji do sprawowania władzy na określonym terytorium 15 . Powyższe znaczenie dóbr kultury „ doceniali ” zawsze ci , którym zależało na zdławieniu poczucia narodowej odrębności . Taktyka niszczenia wszelkich materialnych przejawów bytności eksterminowanego narodu była regułą w państwach totalitarnych . Podobny zamysł charakteryzował działania niemieckiego okupanta , co dobrze oddają słowa niemieckiego ministra propagandy Josepha Goebbelsa – „ odbierzcie narodowi jego kulturę , a przestanie istnieć jako naród ” 16 .
Zdarzało się , że dewastacja dorobku kulturowego stanowiła zwiastun przyszłych prześladowań ( prawidłowość tę doskonale oddaje słynny cytat Henricha Heine ’ go , zgodnie z którym „ gdy zaczynamy palić książki , skończymy , paląc ludzi ” 17 ) lub wieńczyła dzieło wyniszczania narodu . Prawidłowość tę , w odniesieniu do Polski , potwierdzono w „ tezach ogólnych w sprawie rewindykacji i odszkodowań z zakresu kultury i sztuki ” – broszurze wydanej w 1945 r . przez Wydział Rewindykacji i Odszkodowań przy Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków . W jej fragmencie czytamy : „ Niemcy nie mierzyli tylko w kilka pokoleń , ale w sam rdzeń historyczny narodu . Tym tylko wytłumaczyć można doszczętne zniszczenie Zamku Królewskiego w War szawie , który był symbolem państwowości polskiej . Do tej samej kategorii zniszczeń zaliczyć trzeba spalenie po Powstaniu w r . 1944 wszystkich warszawskich archiwów i wszystkich starych druków polskich z bibliotek warszawskich , wysadzenie w powietrze prawie wszystkich pomników stolicy , burzenie zabytków architektury na terenie całego kraju ” 18 .
W okresie powojennym zajęto się odbudową znacznej części zniszczonych obiektów , częstokroć wbrew ogólnie przyjętym zasadom rekonstrukcji i z narażeniem na zarzut fałszerstwa naukowego 19 . Najlepszy przykład sta
14
Określenie S . Żaryna , Dlaczego chronimy zabytki , Warszawa 1966 , s . 73 .
15
A . Jakubowski , The Human Dimension of State Succession to Cultural Property : The Balkan Lesson , [ w :] Cultural Heritage , Cultural Rights , Cultural Diversity : New Developments in International Law , red . S . Borelli , F . Lenzerini , Boston – Leiden 2012 , s . 372 .
16
J . Pruszyński , Dziedzictwo kultury – europejskie , narodowe czy własne ?, „ Ochrona Zabytków ” 1999 , nr 4 , s . 406 .
17
B . Maciejewska , Dlaczego ludzie co jakiś czas palą książki ? Jedni , by bronić narodu , inni – dobrych obyczajów , https :// wroclaw . wyborcza . pl / wroclaw / 7,35771,24768621 , dlaczego-pali-sie-ksiazki-na-stosach . html ( dostęp : 12 czerwca 2020 r .).
18
S . Lorentz , W muzeum …, s . 24 – 25
19
Doktryna konserwatorska została po raz pierwszy skodyfikowana w tzw . Karcie Ateńskiej z 1931 r ., która podkreślała priorytet zachowania autentyczności zabytków . Tezy te podtrzymała Karta wenecka z 1964 r ., wytyczająca kierunki w zakresie ochrony i konserwacji za