Wytwórcy i sprzedawcy pieczęci ogłaszający się w prasie poznańskiej
161
jąca w ramach działalności takich sklepów . Wskazuje to również na większą mechanizację i specjalizację urządzeń pieczętujących ( numeratory , datowniki , prezentatory itd .), co wiąże się z rozszerzeniem biurokracji , a co za tym idzie – z rozwojem form kancelaryjnych 213 . Ponadto należy zwrócić uwagę na to , że spora liczba wytwórców pieczęci była z zawodu drukarzami bądź introligatorami lub ślusarzami , co z kolei pozwalało na łączenie tych działalności w ramach firmy . Często spośród grawerów i rytowników wyłaniali się pieczętarze , aczkolwiek bazujemy na kartach meldunkowych , gdzie wpisywano jedynie zawód ( wyuczony ?), więc często nie jesteśmy w stanie powiedzieć więcej na temat drogi rzemieślniczej poszczególnego wytwórcy . Brak – jak dotąd – szerszego zainteresowania badaczy nad wytwórcami pieczęci spowodował , że nie dysponujemy opracowaniem , które w wystarczający sposób formułuje wnioski na temat np . opłacalności tego zawodu 214 czy realiów życia i prac takiego pieczętarza 215 . Na podstawie stanu badań udało się wyodrębnić tylko kilka pełniejszych biogramów wytwórców ( przede wszystkim Belowa , Dmochowskiego i Kapeli ), które zostały zasygnalizowane w powyższym artykule . Niemniej jednak należy podkreślić , że temat ten jest perspektywiczny i będzie wymagał dalszych badań .
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie Tłoki i stemple pieczętne , sygn . S 36 , 37 , 53 , 58 , 72 , 202 , 274 , 302 , 308 .
213
Np . S . Nawrocki , Rozwój form kancelaryjnych na ziemiach polskich od średniowiecza do końca XX wieku , Poznań 1998 , s . 93 – 187 .
214
Udało się dotąd odnaleźć jedynie jeden rachunek z omawianego czasu , w którym zawarto informację o cenie usługi . Jest to rachunek wystawiony 16 lutego 1903 r . w Poznaniu przez firmę M . Seydlitza , gdzie za wykonanie ( lub sprzedaż ?) trzech numeratorów i jednej poduszki z farbą do pieczęci podaje się cenę „ 7 Mark , 25 Pfennig ”, zob . MHMP , sygn . D 5101 . Problematykę cen wyrobów pieczętarskich będzie można szerzej przebadać , kiedy odnajdziemy więcej katalogów i cenników firmowych .
215
Podstawową działalnością zakładów grawersko-pieczętarskich w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX w . był wyrób drobnych przedmiotów metalowych , takich jak np .: odznaki , medale , medaliki , plakiety , żetony itd . W ogłoszeniach prasowych prezentowanych wyżej wytwórców często pojawia się zwrot : „ wykonuję wszelkie roboty wchodzące w zakres rytownictwa [ lub grawerstwa ]”. Ten komunikat oznajmiał wykonywanie podstawowych prac grawerskich , do których należało wycinanie , obrabianie i rytowanie drobnych przedmiotów z metalu . Dodatkowo do poprawienia dokładności i usprawnienia wykonywania pieczęci od początku XX w . przyczynił się rozwój maszynowego rytownictwa . Szersze omówienie wytwórczości pieczęci znajdzie się w anonsowanych we wstępie materiałach do słownika wytwórców pieczęci XIX i XX w .