Powoływanie landratów w Prusach Południowych ( 1793 – 1806 )
13
szlachty sprawami miejskimi 13 . Po utworzeniu Prus Nowowschodnich ( 1795 ) landrat zarządzał całym powiatem , tym samym przestał istnieć administracyjny podział na obszary wiejskie i miasta ( inspekcje podatkowe ). W prowincji tej , wykorzystując brak oporu mieszkańców , biurokracja pruska wprowadzała w życie nowe rozwiązania ustrojowe , nim rozpowszechniono je na obszarze całej monarchii 14 .
Właściwe wykształcenie zakresu obowiązków landrata wiązać należy z przekształceniami dokonanymi przez Fryderyka Wilhelma I ( 1713 – 1740 ), za panowania Fryderyka II obszar jego aktywności uległ poszerzeniu . W roku 1723 , gdy połączono Generalny Komisariat Wojny z Generalnym Dyrektorium Finansów , powstało Naczelne Dyrektorium Finansów Wojny i Domen nazywane potocznie Generalnym Dyrektorium . Kolegialny ten urząd , poprzez departamenty o kompetencjach rzeczowo-terytorialnych , sprawował władzę w kraju podzielonym na departamenty kamer , czyli obszary ich działania . To właśnie tym ostatnim podporządkowany był landrat , ich polecenia winien bezwzględnie wykonywać . Spora część jego działalności dotyczyła spraw związanych z wojskiem : marszami , poborem , zaopatrzeniem , zakwaterowaniem , równomiernym rozkładem obciążeń z tym związanych ; ponadto wszystko to , co dotyczyło administracji cywilnej powiatu i podatków , z troską o ubogich i produkcję rolną włącznie 15 .
Procedura obsady stanowiska landrata nie ulegała znaczniejszym zmianom . Właściciele dóbr rycerskich , za pośrednictwem kamery , proponowali monarsze trzech wybrańców spośród swego grona . Ten po wysłuchaniu jej opinii aprobował ją i wtedy przeprowadzano wybór . Aktu nominacji dokonywał król , przedstawiciel kamery wprowadzał nowego landrata na urząd i odbierał przysięgę . W przypadku odrzucenia listy musiano ponownie przedstawić monarsze kandydatów . Według Franza Gelpkego Fryderyk Wilhelm I nie zawsze respektował prawa szlachty i dokonywał samowolnych wyborów , co miało ulec zmianie za panowania jego syna 16 . Wydaje się jednak , że i praktyka w czasach Fryderyka II zdominowana była autorytaryzmem królewskim . Władca ten wielokrotnie , zwłaszcza w Starej Marchii i Magdeburgu , powoły-
13
O . Hintze , Regierung und Verwaltung , Bd . 3 , Göttingen 1970 , s . 40 .
14
J . Wąsicki , Ziemie polskie pod zaborem pruskim . Prusy Nowowschodnie ( Neuostpreussen ) 1795 – 1806 , Poznań 1963 , s . 178 – 184 ; tegoż , Wpływ zaboru ziem polskich na reformy ustrojowe w Prusach do roku 1806 , „ Studia Śląskie ” ( Seria nowa ) 1971 , t . 20 , s . 507 – 522 .
15
H . A . Mascher , Das Instytut der Landräthe in Preussen . Historisch , juristisch und national- -ökonomisch skizzirt , Berlin 1868 , s . 42 – 45 ; D . Hintze , Die Behördeorganisation und die allgemeine Staatsverwaltung Preussens im 18 Jahrhundert , Bd . 6 , Erste Hälfte , Berlin 1901 , s . 264 – 266 ; J . H . Bolte , Anleitung zur Kenntnis des öffentlichen Geschäftsganges in den Preussischen Staaten , Berlin 1804 , s . 137 – 139 .
16
F . Gelpke , dz . cyt ., s . 63 – 67 .