Archiwiści II Rzeczypospolitej w służbie państwa i społeczeństwa
99
Ważnym elementem działalności archiwistów międzywojennych w służbie państwa były realizowane przez nich na zlecenie władz liczne kwerendy , które miały istotne znaczenie w płaszczyźnie stosunków międzynarodowych Polski z innymi państwami , zwłaszcza z byłymi zaborcami . Szczególne znaczenie dla odrodzonej Rzeczpospolitej miała kwerenda wykonana przez archiwistów poznańskich w latach 1920 – 1924 dla Delegacji Polskiej działającej w Komisji Odszkodowawczej w Paryżu . Przedmiotem tej kwerendy było ustalenie właścicieli majątków niemieckich , które po I wojnie z mocy traktatu wersalskiego znalazły się na terytorium przypadającym Polsce . W wyniku gruntownych i czasochłonnych poszukiwań ( uzasadnienie obejmowało siedemset stron maszynopisu ) ustalono , że 45 proc . przejętych po I wojnie przez Polskę majątków niemieckich , czyli ok . 355 841 ha ziemi i lasów , stanowiły dawne królewszczyzny i majątki królewskie , które w następstwie rozbiorów stały się własnością rządu pruskiego 8 . W efekcie zwolniło to stronę polską od konieczności zapłacenia Niemcom ogromnego odszkodowania . Wielkie zasługi państwu polskiemu oddali także archiwiści na czele z kierownictwem Wydziału Archiwów Państwowych w sprawie uregulowania statusu AP w Gdańsku , które było w okresie międzywojennym przedmiotem polsko-gdańsko-niemieckiego sporu 9 .
Za równie ważne uznano w okresie międzywojennym nowe zadania archiwów i archiwistów w zakresie zabezpieczania i gromadzenia narastającego zasobu archiwalnego , czyniąc starania o jego zabezpieczenie w archiwach , a także ściśle współpracując z urzędami i instytucjami państwowymi w zakresie tworzenia nowoczesnych przepisów kancelaryjnych i archiwalnych 10 . Zaangażowanie archiwistów w reformę biurowości oraz podjęcie przez służbę archiwalną szkolenia pracowników kancelarii i archiwów zakładowych wynikało ze świadomości niskiego poziomu kancelarii i registratur urzędów oraz instytucji państwowych , co w konsekwencji miało duży wpływ na jakość narastającego zasobu archiwalnego . Archiwiści – na miarę swoich możliwości i głównie na prośbę zainteresowanych instytucji – włożyli wiele wysiłku w działania na rzecz opieki nad archiwami niepaństwowymi : kościelnymi ,
8
AP Poznań , Archiwum Państwowe w Poznaniu , sygn . 6 , s . 57 – 72 ; Kronika , red . W . Łopaciński , Archiwum Państwowe w Poznaniu w latach 1920 – 1926 , „ Archeion ” 1928 , t . 4 , s . 159 – 160 ; K . Kaczmarczyk , Archiwum Państwowe w Poznaniu w latach 1919 – 1926 , tamże , s . 145 – 146 ; I . Radtke , Dzieje Archiwum Państwowego w Poznaniu ( 1869 – 1999 ), „ Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny ” 1999 / 2000 , r . VI / VII , s . 31 – 32 .
9
Na ten temat szeroko : C . Biernat , Spór archiwalny polsko-gdańsko-niemiecki w okresie międzywojennym 1919 – 1939 , Warszawa 1969 ; tegoż , Zatarg gdańsko-niemiecki w latach 1919 – 1930 o profil Archiwum Gdańskiego , „ Archeion ” 1968 , t . 48 , s . 85 – 97 ; M . Dragan , Polsko-gdańsko-niemiecki spór archiwalny w okresie międzywojennym ( 1919 – 1939 ), „ Archeion ” 1963 , t . 39 , s . 165 – 203 ; I . Mamczak- -Gadkowska , Józef Paczkowski , s . 127 – 144 .
10
I . Mamczak-Gadkowska , Archiwa państwowe , s . 221 – 246 .