Materiały do dziejów Związku Weteranów Powstań Narodowych RP 1914 – 1921
183
przez Związek i poszczególne koła . W miarę upływu czasu widoczne są problemy z dostosowaniem się ZPW do zmiennej sytuacji politycznej , a po II wojnie światowej , w nowych realiach ustrojowych – rozpaczliwa walka o utrzymanie samodzielności organizacji , zmuszająca do upokarzających koncesji na rzecz nowych realiów politycznych . Wiele jest opisów uroczystości patriotycznych , ale też relacji z konfliktów międzyorganizacyjnych i pomiędzy poszczególnymi członkami Związku . Zdarzają się sytuacje anegdotyczne i zaskakujące , jak sprawa okoliczności pozbawienia w 1938 r . prezesa ZPW gen . Kazimierza Raszewskiego członkostwa organizacji , czy … rozesłania przez zarząd jednego z kół zaproszeń na zabawę karnawałową w języku niemieckim . Takich ciekawostek i smaczków w poszczególnych teczkach jest wiele – ale wymagają uważnej analizy i oceny , bez doszukiwania się elementów taniej sensacji .
Bardzo ważne są zachowane w zespole informacje o charakterze socjalnym i ekonomicznym . W międzywojennym dwudziestoleciu ze względów politycznych powstańcy wielkopolscy stali nisko w hierarchii związków kombatanckich , co znalazło wyraz także w ich bardzo trudnym położeniu materialnym , a w okresie kryzysu ekonomicznego po 1929 r . – wręcz bezrobociu i nędzy 8 . Władze ZWPN i ZPW starały się wszelkimi sposobami pomóc weteranom w zdobyciu choćby tymczasowej pracy , a niektóre podania i prośby o wsparcie dla uczestników powstania – wtedy ludzi przeważnie trzydziesto- , czterdziestoparoletnich , a więc w pełni sił – są wstrząsające w treści i formie .
Badacz dziejów militarnych powstania wielkopolskiego znajdzie w zespole sporo relacji i opisów wydarzeń – jednak na ogół mało oryginalnych , o różnej wartości poznawczej . Znajdują się one głównie w aktach personalnych , w dokumentacji weryfikacyjnej , niekiedy w referatach okolicznościowych . Zatem pod względem merytorycznym dla historyka powstania będzie to materiał kolejnego szeregu , zwłaszcza po dokumentacji zawartej w zespole 1144 : Dowództwo Okręgu Generalnego w Poznaniu , sygn . 1-7 9 .
W 1978 r . ukazał się w Poznaniu , na marginesie wystawy okolicznościowej w Muzeum Narodowym , katalog Źródła i materiały do dziejów powstania wielkopolskiego i Wojsk Wielkopolskich 1918 – 1919 , redagowany przez Tadeusza Je ziorowskiego . Przez szereg lat był to dla historyków podstawowy zbiór in-
8
Obszernie na ten temat zob . m . in .: M . Olszewski , O powstańcach wielkopolskich w II Rzeczypospolitej … nieco inaczej , „ Wielkopolski Powstaniec ” 2005 , s . 42 i n ; G . Wojciechowski , Jeszcze raz o sytuacji powstańców wielkopolskich w II Rzeczypospolitej , „ Wielkopolski Powstaniec ” 2006 , s . 39 i n .
9
W pierwszych czterech teczkach zawarte są rozkazy dzienne Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych byłego Zaboru Pruskiego ( z nielicznymi zachowanymi załącznikami ), w dwu kolejnych rozkazy Dowództwa Frontu Wielkopolskiego w 1920 r ., następnie niektóre rozkazy Komendy Miasta Poznania z 1920 r ., a w teczce nr 15 rozkazy dzienne Straży Ludowej b . zaboru pruskiego ( zachowane niektóre ). Ponadto podobne dokumenty najwyższego szczebla przechowywane są w Pile , w tamtejszym Oddziale Archiwum Państwowego w Poznaniu , w aktach miast Chodzież , Czarnków i Margonin oraz starostwa powiatowego w Czarnkowie .