Wytwórcy i sprzedawcy pieczęci ogłaszający się w prasie poznańskiej
135
wśród osób , figurujących w spisach branż metalowych jako rytownicy lub grawerzy 4 . Wymieniono wśród nich : Jana Białasa 5 , Ludwika Brandta 6 , Wilhelma Böhma 7 , Paula Cammerzellego , Tomasza Dudzika 8 , Eitiga , spół-
4
Lista grawerów i rytowników została opracowana na podstawie spisów w księgach , książkach i skorowidzach adresowo-handlowych Poznania , ale również niekiedy dotyczących danego regionu lub innego miasta bądź obejmujących obszar całej Polski : Posener Wohnungs- -Anzeiger auf das Jahr 1855 , s . 136 ; tamże , 1862 , s . 57 ; tamże , 1865 , s . 66 ; Adressbuch für die Stadt Posen , Posen 1872 , Abt . I , s . 43 ; tamże , 1876 , Abt . II , s . 96 ; Adress- und Geschäfts-Handbuch der Stadt Posen , Posen 1879 , 1882 , 1885 , 1890 – 1893 ; Adressbuch der Stadt Posen , Posen 1886 – 1889 ; Książka adresowa handlu i przemysłu Polskiego w obrębie niemieckiego państwa obejmująca adresy fabrykantów , kupców i samodzielnych rzemieślników , r . 1 : 1896 – 1897 , s . 212 ( rytownicy ) i 241 ( złotnicy i jubilerzy ); Adressbuch der Stadt Posen sowie der Vororte Bartholdshof , Jersitz , St . Lazarus und Wilda . 1898 , Abt . IV , s . † 15 ; Adressbuch der Stadt Posen sowie der Vororte Jersitz , St . Lazarus und Wilda . 1899 , Abt . IV , s . † 15 ; Adressbuch der Provinzial-Hauptstadt Posen sowie der Vororte Jersitz , St . Lazarus und Wilda 1900 , Abt . IV , s . 231 *; Adressbuch der Provinzial-Hauptstadt Posen für das Jahr …, Posen 1901 – 1904 ; Adressbuch der Provinzial-Hauptstadt Posen , Posen 1905 – 1908 , 1910 ; Adressbuch der Provinzial- -Haupt und Residenzstadt Posen , Posen 1911 , Abt . IV , s . 267 *; Adressbuch der Residenzstadt Posen , Posen 1912 – 1914 ; Adressbuch der Residenzstadt Posen , Posen 1916 – 1917 ; Książka Adresowa Miasta Stołecznego Poznania 1926 , cz . III , Spis branż i zawodów , s . 355 * ( oznaki ), 367 * ( rytownictwo ); Księga Adresowa Polski ( wraz z w . m . Gdańskiem ) dla handlu , przemysłu , rzemiosł i rolnictwa 1926 / 27 , s . 719 ( rytownictwo ) i 722 ( stemple ); tamże , 1928 , s . 1413 ( grawerzy ); tamże , 1930 , s . 1387 ( grawerzy ); Księga Adresowa Miasta Stołecznego Poznania na rok 1930 , Dział Branż i Zawodów , s . LVII ; Księga Adresowa Miasta Stołecznego Poznania na rok 1933 , Dział III , s . 10 ( jubilerzy ) i 22 ( rytownicze zakłady ); Księga Adresowa dla Handlu – Przemysłu – Rzemiosła Stoł . M . Poznania 1936 – 37 , s . 65 ( rytownictwo ); Księga Adresowa Polski : przemysłu , handlu , finansów , szkolnictwa , wolnych zawodów i organizacji społecznych , Warszawa 1937 , s . 734 – 735 .
5
Ur . 19 września 1866 r . w Bukówcu Górnym , zm . 11 lipca 1905 r . w Poznaniu . Jego żoną była Stanisława z d . Curzyńska , ur . 5 marca 1882 r . w Poznaniu , z którą wziął ślub 17 listopada 1903 r . Z tego małżeństwa urodziła się dwójka dzieci : Marian i Stefan . Jan Białas był z zawodu zegarmistrzem . Szerzej na jego temat zob . m . in . Archiwum Państwowe w Poznaniu [ dalej : APP ], Akta miasta Poznania – Kartoteka ewidencji ludności 1870 – 1931 [ dalej : AmP – Kartoteka ], sygn . 14279 , k . 74 – 75 ; S . Gibasiewicz , Białas Jan ( 1866 – 1905 ), [ w :] Wielkopolski słownik biograficzny [ dalej : WSB ], Warszawa – Poznań 1981 , s . 51 – 52 ; W . Karolczak , Biżuteria i zegarki z polską symboliką patriotyczną w sklepach jubilerskich w Poznaniu pod koniec XIX wieku , „ Kronika Miasta Poznania ” [ dalej : KMP ] 2000 , nr 1 , s . 163 – 169 ; Z . Dolczewski , „ Salonik damski ” i „ Pokój męski w tyrolskim gotyku ”. Wyposażenie domów z poznańskich wytwórni w XIX w ., KMP 1994 , nr 1 – 2 , s . 172 – 173 .
6
Ur . 17 listopada 1879 r . w Łodzi . Jego żoną była Anna z d . Wandt , ur . 1 czerwca 1879 r . w Berlinie . Z tego małżeństwa urodziło się trzech chłopców : Tytus , Hugo i Helmut . Ludwik był z zawodu grawerem , z wyznania ewangelik . W 1920 r . rodzina Brandtów przeprowadziła się z Łodzi do Poznania , gdzie zamieszkała na Wałach Zygmunta Augusta 4 , zob . APP , AmP – Kartoteka , sygn . 14304 , k . 222 – 223 .
7
Ur . 26 marca 1854 r . w Żabnie koło Śremu . Jego pierwszą żoną była Wilhelmina z d . Schwarz ( 1839 – 1892 ), z którą miał syna – Johanna Wilhelma . Po śmierci pierwszej żony Wilhelm ożenił się ponownie . Jego drugą żoną była Emma z d . Jander , ur . 28 sierpnia 1868 r ., z którą miał siedmioro potomnych , zob . APP , AmP – Kartoteka , sygn . 14271 , k . 126 – 128 .
8
Ur . 4 lutego 1896 r . w Wanne niedaleko Gelsenkirchen w Niemczech . Jego rodzicami byli : Marcin i Antonina z d . Mondra ( Mądra ?). W 1922 r . Tomasz ożenił się z Marią z d . Bocheńską , z którą miał dwójkę dzieci : Mariana i Henryka . Rodzina Dudzików mieszkała od 1922 r . w bu-