96
Mikołaj Macioszek
chach fizycznych książek, co w przyszłości może się przyczynić do podjęcia
dalszych badań nad zgromadzonym zasobem. Powstający katalog bez wątpienia da pewne podwaliny dla tegumentologów zajmujących się badaniem
opraw książkowych.
W środowisku gnieźnieńskim tradycja badań nad oprawami książek sięga dwudziestolecia międzywojennego. W okresie tym bibliotekarzem i archiwistą kapitulnym był ks. Leon Formanowicz4. Wtedy też w bardzo szerokim zakresie poszerzał swoją wiedzę z zakresu bibliotekarstwa, spotykając
się i wymieniając poglądy z innymi specjalistami w tej dziedzinie. Po otrzymaniu dekretu na stanowisko bibliotekarza podjął się prac mających na celu
uporządkowanie zbiorów kapitulnych i seminaryjnych. Z biblioteki wyodrębnił zbiór 426 druków polskich XVI w.5, których katalog opublikował
w 1930 r.6 Jeszcze większym dziełem były badania prowadzone nad gnieźnieńskim zbiorem inkunabułów, który wyodrębnił spośród druków wchodzących w skład księgozbioru kapitulnego i seminaryjnego. Podobnie jak
w przypadku poloników, tak i dla ksiąg piętnastowiecznych sporządził katalog. Pierwszą jego część, zawierającą 407 pozycji, opublikował w 1939 r.7
Druga, bazująca na zapiskach ks. Formanowicza, została wydana przez ks.
Juliana Wojtkowskiego w 1969 r.8 Sam Formanowicz nie doczekał wydania
kolejnej części swojego dzieła. Jego żywot został przerwany przez hitlerowców, którzy najpierw umieścili go w obozie w Dachau, by 4 maja 1942 r. zagazować go w komorze gazowej w Hartheim k. Linzu9.
Pamięć o tym wybitnym naukowcu jest wciąż żywa. W Archiwum
Archidiecezjalnym w Gnieźnie pozostała wielka spuścizna, świadcząca o szerokich zainteresowaniach ks. Formanowicza. Jeszcze przed podjęciem funkcji
kustosza w bibliotece kapitulnej zasłynął jako kolekcjoner m.in. rzadkich druków, ekslibrisów i obrazków z wizerunkami świętych10. Ponadto zachowała
się jego korespondencja prowadzona z osobami prywatnymi oraz z różnymi
instytucjami. Jednak szczególnie cenne są teczki wchodzące w skład swoistej spuścizny naukowej. Ten nieposiadający sygnatury zespół, oczekujący
na wnikliwe rozpoznanie, obejmuje 35 ponumerowanych teczek. Wśród nich
4 Biografia:
M. Formanowicz, Ksiądz Leon Formanowicz, Kanonik Katedry Prymasowskiej
w Gnieźnie. Życie i praca (szkic biograficzny), http://www.formanowicz.pl/gost/biografie/
leon_formanowicz.pdf (dostęp 6 maja 2015 r.); zob. też Słownik pracowników książki polskiej, red.
I. Treichel, t. 1, Warszawa-Łódź 1972, s. 229-300.
5 M. Formanowicz, Ksiądz Leon Formanowicz, s. 5.
6 L. Formanowicz, Katalog druków polskich XVI-go wieku Bibljoteki Kapitulnej w Gnieźnie,
Poznań 1930.
7 L. Formanowicz, Katalog inkunabułów Biblioteki Kapitulnej w Gnieźnie, z. I, Poznań 1939.
8 J. Wojtkowski, Rekonstrukcja drugiego zeszytu katalogu inkunabułów Biblioteki Kapitulnej
w Gnieźnie księdza Leona Formanowicza, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1985, t. 51,
s. 81-124.
9 M. Formanowicz, Ksiądz Leon Formanowicz, s. 11.
10 Tamże, s. 4.