44
ks. Dominik Kubicki
godności ludów pogańskich na Soborze w Konstancji (1414-1418) w przedłożonym traktacie De potestate papae et imperatoris respectu infidelium Pawła
Włodkowica (ok. 1370-ok. 1435)21, bądź wreszcie tzw. artykuły henrykowskie22
aż po Konstytucję 3 maja z 1891 r. – nie stanowią i zarazem nie są tego żywym
i wystarczającym przykładem?
Kiedy więc z perspektywy wydarzania się kulturowości i cywilizacyjności narodu polskiego w systemacie ustrojowo-politycznym Rzeczypospolitej
Obojga Narodów postrzegamy twórczą aktywność naukową, wynikającą i zarazem integralnie osadzoną na czynie egzystencjalnym Augusta
hr. Cieszkowskiego, nie sposób pominąć jeszcze jednego istotnego aspektu – najbardziej istotnego. Oto bowiem wraz z osadzeniem się w perspektywie wytyczonej przez trzech reformatorów i fundatorów świata nowożytnego: Lutra, Kartezjusza i Rousseau, i to nadto w złudnym mniemaniu nawrotu
do starożytnego źródła, które w istocie okazało i było hellenistyczne (orientalne) – nie zaś helleńskie – nowożytność rozstawała się (w uproszczeniu)
z filozoficznym ideałem namysłu krytycznego nad physis rzeczywistości, jaki
znamionowany był przez mądrość teoretyczną, czyli „mądrość rozumu”, powodowaną bezinteresownym „oglądem rzeczywistości”, kontemplacją sięgającą ostatecznych przyczyn świata osób i rzeczy – physis z wyróżnionym
w niej oikoumene.
W sumie nowożytność europejska nie podążyła perspektywą bezinte
resownego poznania rzeczy niejawnych z natury, która to bezinteresowność – inaczej: niezawisłość sądu intelektualnego i inteligibilnego – stanowiła wyznacznik niepowtarzalności filozofii greckiej (helleńskiej) na tle innych
przedsięwzięć racjonalizujących starożytności – aż po dobę Platona i Arysto
telesa (w uproszczeniu). I kiedy dogłębniej zastanowimy się nad wrodzoną
człowiekowi potrzebą, która zrodziła mowę i sztukę pojęciowego myślenia,
pamiętając jednocześnie, że myślenie pojęciowe usprawniło się dzięki wynalazkowi pisma – fonetycznego i symbolicznego (resp. logistycznego) – a nastąpiło przyporządkowanie chrześcijaństwa władzy cesarskiej w Kościele cesarskim (w uproszczeniu).
21 Przypomnijmy najbardziej fundamentalne dwie tezy Włodkowica postawione w dziele
O władzy cesarza i papieża nad niewiernymi. Jedna stanowiła, iż wobec pogan obowiązują te same
prawa, co względem chrześcijan, oraz druga, że nie wolno narzucać wiary przemocą. Nie sposób nie podnieść, iż obie podważały najbardziej podstawową rację teorii cesarstwa i związanej
z nią racji bytu zakonu krzyżackiego.
22 W tymże niepowtarzalnym – i nie powtórzonym w dziejach (łacińskiego) Zachodu –
wzroście kultury cywilizacyjnego zrzeszania się aktywny i twórczy czyn polskiej szlachty, polskich „rodowców” (jako ówczesnej klasy średniej i średniego ruchu egzekucyjnego – w uproszczeniu), domagał się i zarazem zainicjował naprawę państwa, wprowadzając de facto pierwszą
konstytucję – nieznaną jeszcze nikomu, żadnym ówczesnym władztwom i królestwom Europy;
taki bowiem – wprost konstytucyjny – charakter wykazywały tzw. artykuły henrykowskie
(1573).