142
Maciej Szukała
generalnym dyrektorem pruskich archiwów był Heinrich von Sybel, wybitny historyk.
Pod koniec XIX w. obserwuje się stopniowe, w ograniczonej mierze przejmowanie w depozyt przez archiwum w Szczecinie archiwów miejskich i kościelnych oraz spuścizn i akt z archiwów rodowych. Jeśli chodzi o archiwa
rodowe, były to stosunkowo niewielkie dopływy wobec ogromu przechowywanych archiwaliów w wielu miejscowościach pomorskich. I tak, w 1907 r.
zdeponowano w archiwum szczecińskim akta rodziny von Dewitz, rodu pomorskiego posiadającego liczne majątki ziemskie.
Ogólny ogląd sytuacji wymagał wykonania inwentaryzacji zasobu pomorskich archiwów niepaństwowych. Zwłaszcza przy świadomości, że akta
nieurzędowe, głównie rodowe, przechowywane są często w nieodpowiednich warunkach: na strychach, w wieżach lub w piwnicach dworów i pałaców. Straty w wśród archiwaliów powodowały też zmiany właścicieli posiadłości.
Jednak Archiwum Państwowe w Szczecinie, ze względu również na inne
statutowe zadania, nie mogło samodzielnie przejąć tej pracy. W tym celu
pomocna się okazała się instytucja o nazwie Komisja Historyczna Pomorza
(Historische Kommission für Pommern). Była ona ściśle powiązana z archiwum państwowym. Idea tej instytucji znana była już w Niemczech, geneza bowiem jej powstania sięga drugiej połowy XIX w., kiedy rozwój badań
nad dziejami regionalnymi w poszczególnych państwach niemieckich spowodował konieczność stworzenia obok archiwum wyodrębnionych placówek naukowych, celem przede wszystkim systematycznej inwentaryzacji i opracowywania w postaci edycji źródeł i monografii zasobu archiwów
niepaństwowych, a mianowicie: archiwów miejskich, kościelnych i prywatnych. Powoływano więc stowarzyszenia, które nazwano komisjami,
na wzór pierwszej, założonej w 1858 r. w Monachium przez króla Bawarii
Maksymiliana II15.
15 H. Heimpel, Geschichtsvereine einst und jetzt, [w:] Geschichtswissenschaft und Vereinwesen
im 19. Jahrhundert. Beiträge zur Geschichte historischer Forschung in Deutschland, red. H. von Boock
mann, A. Esch, H. Heimpel, T. Nipperdey, H. Schmidt, Göttingen 1972, s. 53. O Komisji
Historycznej Pomorza: R. Schmidt, Achtzig Jahre Historische Kommission für Pommern 1910-1990,
Nördlingen 1990; tegoż, Bewahrung und Erforschung pommerscher Geschichte durch Geschichtsverein
und Historische Kommission, „Zeitschrift für Ostforschung“ 1970(19), z. 3, s. 401-419; tegoż, Die
Historische Kommission für Pommern in Vergangenheit und Gegenwart. Mit einem Verzeichnis der durch
sie geförderten Veröffentlichungen zur pommmerschen und mecklemburgischen Geschichte, „Baltische
Studien Neue Folge” (dalej BS NF) 1969 (55), s. 111-124; tegoż, Historische Kommission für
Pommern. Acht Jahrzehnte Landesgeschichtsforschung, [w:] Pommern, Geschichte, Kultur, Wissenschaft,
red. H.J. Zobel, H. Wernicke, Greifswald 1991, s. 24-35; tegoż, Pommersche Landesgeschichte und
die Historische Kommission für Pommern, [w:] Landesgeschichte in Deutschland. Bestandsaufnahme,
Analyse, Perspektiven, red. W. Buchholz, Paderborn-München-Wien-Zürich 1998, s. 75-92;
M. Szukała, Znaczenie Komisji Historycznej Pomorza (Historische Kommission für Pommern) dla