Przywilej Antoniego Szołdrskiego starosty rogozińskiego na rabinat w Rogoźnie...
211
w swojej autonomicznej wspólnocie religijnej i administracyjnej, czyli gminie,
zwanej po hebrajsku kehila, w jidysz kahał, a w źródłach także synagogą ro
gozińską. Był to kahał, który w ramach systematyki gmin żydowskich można
zaliczyć do ich drugiej kategorii – kahałów „średnich”, cieszących się znacz
ną samodzielnością administracyjną. Gminę w Rogoźnie założono zapewne,
tak jak i gdzie indziej, z inicjatywy osie dlającej się ludności żydowskiej, na
podstawie przywileju lokacyjnego wydanego przez starostę i potwierdzo
nego przez króla. Taki (niezachowany) przywilej umożliwiał wybudowa
nie bóżnicy i założenie cmentarza oraz powołanie do życia odpowiednich in
stytucji gminnych. Kahał w Rogoźnie, tak jak i inne, podobne organizacyjnie
gminy żydowskie w Rzeczypospolitej, prowadził działalność: a) administra
cyjno-skarbową, b) sądowniczą (połączoną z notarialną) i c) religijną, oświa
towo-wychowawczą i zdrowotno-dobroczynną. Gminą kierował zarząd, któ
ry tworzyły dwie grupy ludzi: wybierani corocznie i niepłatni urzędnicy oraz
płatni urzędnicy i funkcjonariusze, w liczbach po kilka osób. Do tych pierw
szych należeli: parnasi (po hebrajsku parnasej ha’chodesz), zwani po polsku
z łaciny seniorami lub starszymi, odpowiedzialni przed władzami państwo
wymi, i towim–zych, dobrzy mężowie, ławnicy, będący zastępcami starszych,
spełniający zadania rajców i zarazem członków komisji kahalnych oraz ka
halnicy. Wszystkie urzędy kahalne były wybieralne na okres jednego roku
w oparciu o ordynację wyborczą: wylosowani prawyborcy wskazywali wy
borców (elektorów), a ci nominowali nowe władze (którymi były w zasadzie
te same, najbogatsze jednostki w gminie). Co miesiąc lub co kwartał jeden
ze starszych, tzw. starszy miesięczny lub kwartalny, stawał się zwierzchni
kiem pozostałych seniorów i obejmował przewodnictwo zarządu, reprezen
tując wówczas władze gminy w kontaktach z władzą zewnętrzną, zwoływał
posiedzenia zarządu, prowadził finanse gminy, aprobował i kontrasygnował
wszystkie wydatki oraz czuwał nad wykonaniem postanowień ogólnopol
skiej żydowskiej instytucji samorządowej – Sejmu Czterech Ziem (Waadu),
zlikwidowanej w 1764 r. Towim, czyli ławnicy, byli asesorami sądu wojewo
dzińskiego lub kahalnego (świeckiego), a także zajmowali się sprawami fi
nansowymi; ich liczba była równa liczbie starszych, których kontroli nie pod
legali i mieli taką samą liczbę głosów w trakcie posiedzeń zarządu, ponadto
wspólnie z tymiż podpisywali uchwały i zarządzenia. Z kolei kahalnicy kie
rowali komisjami (z których jedną z najważniejszych była ustawodawcza,
wydająca m.in. zarządzenia dotyczące zachowania się modlących w bóżnicy)
i bractwami, zajmującymi się opieką nad położnicami, chorymi przez nadzór
nad szpitalem oraz dobroczynnością8.
8 I. Schiper, Wewnętrzna organizacja Żydów w dawnej Rzeczypospolitej, [w:] Żydzi w Polsce
Odrodzonej, Warszawa 1932, s. 95-99, 107; J. Goldberg, Gminy żydowskie (kahały) w systemie władz
twa dominialnego w szlacheckiej Rzeczypospolitej, [w:] Między historią a teorią. Refleksje nad problema
tyką dziejów i wiedzy historycznej, pod red. M. Drozdowskiego, Warszawa-Poznań 1988, s. 154;