Archiwalne starodruki – mało znany wycinek zespołu Akt Braci Czeskich
193
w transliteracji, format druku, dokładny opis fizyczny (uwzględniający pa
ginację i sygnowanie kart, zawartość tekstu i rodzaje ozdobników użytych
przez typografa), proweniencję, typ oprawy wraz z charakterystyką, adnota
cje, czyli strefę uwag, obecność tekstu w bibliografii Estreichera; na końcu po
dano sygnaturę. Katalog będzie miał postać książkową, a korzystanie z niego
powinny ułatwić indeksy. Przypuszczalnie katalog będzie gotowy w poło
wie 2016 r., ale już teraz można częściowo scharakteryzować archiwalne sta
rodruki.
Zachodzi pewna nieścisłość, kiedy w literaturze przedmiotu mówi się
o 88 książkach wchodzących niegdyś w skład biblioteki zboru św. Jana w Lesz
nie. Nieporozumienie bierze się stąd, że termin „książka” użyty został w zna
czeniu „klocek introligatorski”, a zatem obejmuje czasem kilka dzieł połączo
nych mechanicznie wspólną oprawą17. Tymczasem zgodnie z definicją Paula
Otleta, „książka” jest pojęciem umownym, oznaczającym każdy dokument,
także druk ulotny18. Zgadzając się z takim pojęciem wyrazu „książka”, przyj
mujemy na siebie odpowiedzialność traktowania każdego druku tworzącego
nie tylko adligat, ale i accedit jako samoistnej jednostki podleg ającej opisowi.
Tak więc z Herrnhut przywieziono nie 88 książek, lecz 88 woluminów.
Wyrywkowy przegląd papierowych skarbów z biblioteki Archiwum
Państwowego w Poznaniu zacznijmy od rzeczy najstarszych. Pod sygnaturą
01.E.15 kryje się klocek oprawiony w białą skórę z tłoczeniami, złożony z czte
rech dzieł w formacie in octavo. Pierwsze napisał żyjący w latach 1468-1539
Andreas Knopken, teolog luterański. Do tekstu zatytułowanego In Epistolam
ad Rhomanos Andreae Knopken costerinensis interpretatio…, wydanego u Nickela
Schirlentza w Wittenberdze w 1524 r., przedmowę napisał inny wielki dzia
łacz luterański Johannes Bugenhagen (1485-1558). Tekst liczy 104 karty nie
liczbowane. Martin Luther (1483-1546) i Justus Jonas (1493-1555) przygoto
wali wspólnie do druku u Hansa Luffta w Wittenberdze niewielką rozprawę
(31 kart) o pochodzeniu Jezusa Chrystusa z rodu Abrahama, której towarzy
szą dwa listy napisane przez wyżej wymienionych, datowane na rok 1524.
Tytuł, zaczynający się od słowa libellus, został wkomponowany w ramkę
drzeworytową. Kolejne dzieło (o objętości 88 kart) podpisał niemiecki teolog
Johannes Ökolampadius (1482-1531). Mowa o Ioannis Oecolampadii de Genuina
Verborum Domini…, zawierającym rozważania na temat słowa bożego. Rzecz
oddana została do drukarni Johanna Knoblocha w Strasburgu, ale niepew
na jest data opublikowania; przyjmuje się, że był to rok 1525. Syngramma cla
rissimorum… – ostatnie dzieło w tym zbiorze – wydał Josef Klug, drukarz
17 Słownik
terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław 2000, s. 245.
Otlet, Traité de documentation. Le livre sur le livre, Bruxelles 1934, s. 26; za: K. Migoń,
Bibliologia o drukach ulotnych i okolicznościowych, w: Druki ulotne i okolicznościowe – wartości i funk
cje, pod red. K. Migonia, M. Skalskiej-Zlat, A. Żbikowskiej-Migoń, Wrocław 2006, s. 11.
18 P.