42
Grzegorz Łukomski
stanie, zakładano realizowanie szeregu prac podnoszących aktywność społeczeństwa polskiego jako integralnej całości, zatem nade wszystko zaniedbanego dotąd
„stanu trzeciego” i wzrost jego ogólnego poziomu cywilizacyjnego. Było to także
integrowanie polskości. Początkowo legalna działalność gospodarcza i oświatowa,
a z czasem także polityczna, wiodąca w ostatecznym rezultacie – gdy nadejdzie,
w bliżej nieokreślonym terminie, sprzyjająca sposobność – do czynu zbrojnego,
stanowiącego zwieńczenie działań przygotowujących społeczeństwo. Tworzenie
podstaw społeczeństwa obywatelskiego, świadomego swych praw i obowiązków.
Nadrzędną rolę odegrać miało praktyczne działanie, a wiodącą rolę w zakresie prac
organicznych odegrali Wielkopolanie. W dwu pozostałych zaborach, będących
jeszcze przed okresem reform ekonomiczno – cywilizacyjnych, zakres owych
działań był zdecydowanie mniejszy. Decydowała ponadto specyfika uwarunkowań politycznych i społecznych, wraz z upływem lat coraz bardziej odmiennych
w poszczególnych zaborach. Znamienny był także fakt, że inicjatywę szeroko
zakrojonych prac organicznych podjęli aktywni konspiratorzy oraz insurgenci,
niegdyś uczestnicy zbrojnej walki o niepodległość, m. in. Karol Marcinkowski
(1800-1846), Gustaw Potworowski (1800-1860) czy gen. Dezydery Chłapowski
(1788-1879), Emilia Sczaniecka (1804-1896), Maciej Mielżyński (1799-1870),
którzy tymczasowo porzucili myśl kontynuowania bezpośrednich działań wyzwoleńczych na rzecz długotrwałej, i z pewnością mniej efektownej i długotrwałej, lecz
w perspektywie bardziej skutecznej pracy organicznej. Nastąpił wówczas początek
drogi, której zwieńczenie stanowiło powstanie wielkopolskie (1918).
Cegielscy byli rodziną szlachecką, herbu Dołęga, wywodzącą się z Podola.
Do Wielkopolski przybyli u schyłku XVIII w., po utracie majątku w wyniku
konfederacji barskiej. Gaspar Józef Hipolit Cegielski urodził się 6 stycznia 1813
r. w Ławkach koło Trzemeszna (powiat powidzki, departament poznański), w
rodzinie Michała, dzierżawcy majątku, i Józefy z Palkowskich. Był jednym z
sześciorga dzieci Cegielskich2. Perspektywy polityczne nie skłaniały wówczas do
optymizmu. Swego kresu dobiegało właśnie Księstwo Warszawskie (1807-1815),
a wraz z nim kończyła się epoka napoleońska i wielkie nadzieje Polaków na odzyskanie utraconej niepodległości. W wyniku końcowych postanowień kongresu
wiedeńskiego (9 czerwca 1815 r.) Wielkopolska stała się częścią państwa pruskiego, a Wielkopolanie poddanymi króla Fryderyka Wilhelma III. W porównaniu
z okresem minionym był to regres. Wielkie Księstwo Poznańskie (tak nazwano
nową prowincję) nie posiadało bowiem konstytucji lecz jedynie rodzaj autonomii
administracyjnej w ramach monarchii. Tymczasem Polacy w konstytucyjnym
Królestwie Polskim otrzymali od cesarza Aleksandra I – zdecydowanie więcej.
Dla młodzieży polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim wybór drogi życiowej był bardzo trudny. Aby w pełni zrozumieć dalsze losy i życiowe wybory
2
Z. Grot, Hipolit Cegielski, Wyd. 2, Poznań 2000, s. 9-28. Pierwsze wydanie znakomitego dzieła,
dotąd najlepszej biografii Hipolita Cegielskiego, miało miejsce w 1947 r.