Recenzje i noty bibliograficzne
187
celu choćby w zarysie nakreślić powojenne losy miasta i jego mieszkańców. Były one wystarczająco interesujące( na początku niekiedy nawet wręcz dramatyczne), by poświęcić im dobrze udokumentowaną źródłowo monografię. Należy jednak od razu zaznaczyć, że omawiana praca nie posiada znamion tego typu publikacji, lub co najmniej formy syntetyzującego opracowania, czemu zresztą dano wyraz już w samym tytule książki – Zarys dziejów... Jest on zatem adekwatny częściowo do struktury, a zwłaszcza do zawartej w niej treści. Jednak nadużyciem jest przy tym określenie jej, nawet z okazji tak ważnego w życiu miasta jubileuszu „ dziełem“. W rzeczywistości praca stanowi zbiór( mniej lub bardziej obszernych) szkiców wybranych zagadnień z dziejów powojennych tego miasta.
Na dość zróżnicowany poziom poszczególnych 11 części publikacji wpłynął zapewne fakt, iż zostały napisane przez sześciu autorów( nie zawsze historyków) o różnym doświadczeniu badawczym. Dotyczy to zwłaszcza sfery źródłowej, rzetelnie przeprowadzonych podstawowym kwerend archiwalnych i umiejętnego zaprezentowania dokonych przy tym ustaleń. Podstawowym mankamentem w tym zakresie jest nagminne posiłkowanie się przez większość autorów informacjami pochodzącymi z „ drugiej ręki“, zatem nie zawsze możliwymi do zweryfikowania i dającymi możliwość m. in. pełniejszego wykorzystania, przy zastosowaniu własnej, niezależnej interpretacji. Bazę źródłową stanowiły w znacznej mierze przyczynki, poświęcone różnym problemom z życia miasta, powstała w różnych latach i napisane przez dość znaczą grupę autorów, a zamieszczonych najczęściej w lokalnych periodykach, jak np. „ Piła Mówi“, „ Rocznik Nadnotecki“, „ Rocznik Pilski“.
Podjęta przez wspomniane grono autorów próba, nie pierwsza jak już wspomniano w polskiej historiografii, nie do końca także udana, zwłaszcza pod względem warsztatowym, zasługuje na pozotywną ocenę, choćby z uwagi na pionierski charakter zaprezentowanej w niej bogatej mikrofaktografii. Docenić należy także wysiłki niektórych autorów, zmierzające do obalenia zadomowionych w literaturze i obiegu naukowym błędnych informacji. Dotyczy to zwłaszcza wydarzeń związanych z walkami o Piłę i mających miejsce bezpośrednio po zajęciu miasta w lutym 1945 roku przez Armię Czerwoną. Dyskusyjność niektórych kwestii bezpośrednio z tym związanych, np. wielkości strat osobowych jak i stopnia zniszczenia miasta nie została w sposób wyczerpujący udokumentowana i przekonywujący rozstrzygnięta. Natomiast inne fragmenty publikacji w znacznym stopniu wypełniają lukę w naszej wiedzy na temat losów miasta po 1945 r.
Zabrakło jednak w niej omówienia co najmniej kilku ważkich dla funkcjonwania miasta instytucji, urzędów i przedsiębiorstw, jak np. sądownictwo, organa bezpieczeństwa publicznego, Straż Pożarna, instytucje bankowo-kredytowe i ubezpieczeniowe, telekomunikacja, transport kolejowego( duży węzeł PKP), gastronomia. Dotyczy to także wszystkich partii politycznych oraz organizacji
korzystał w znacznym stopniu materiały archiwalne na ten temat, przechowywane w Archiwum Państwowym w Poznaniu