180
Recenzje i noty bibliograficzne
fundatora pomnika – rzeźbiarza Sylwestra Mańczaka. Następnie opisuje uroczystości dnia 7 października 1934 r. związane z odsłonięciem pomnika, który stanął kilkaset metrów od granicy polsko-niemieckiej przy Komisariacie Straży Granicznej. Prezentuje szczegółowy opis monumentu, późniejsze drobne zmiany w wyglądzie i umiejscowieniu. Przedstawił wojenne tragiczne losy pomnika oraz starania mieszkańców o jego odbudowę w czasach PRL. Rozdział kończy informacja o odsłonięciu w dniu 9 listopada 2008 r. nowego pomnika Powstańca Wielkopolskiego, którego twórcą jest poznański rzeźbiarz Robert Sobociński.
Postać ostatniego ujskiego burmistrza II Rzeczypospolitej Kazimierza Pietraszaka przedstawił w rozdziale dziewiątym Mikołaj Pietraszak Dmowski. Pierwsza część zawiera informacje biograficzne, obszerny opis udziału w walkach powstańczych w okolicach Chodzieży, Budzynia i Rogoźna sporządzony przez niego samego w 1933 r. oraz przebieg kariery wojskowej od kampanii bolszewickiej do demobilizacji w 1921 r. W dalszej części kreśli krótki obraz życia zawodowego i rodzinnego do roku 1937, kiedy „ doświadczenie wojskowe i patriotyczna postawa” zadecydowały o powołaniu Kazimierza Pietraszaka na urząd burmistrza Ujścia. Autor podkreśla brak dokumentów zarówno urzędowych jak i rodzinnych związanych z pełnieniem urzędu. Ostatni fragment poświęcony jest losom wojennym byłego burmistrza – osadzonego w obozie koncentracyjnym Buchenwald oraz życiu w peerelowskiej rzeczywistości w Budzyniu. Materiał uzupełniają fotografie i przypisy.
Najobszerniejszy materiał zebrał i przedstawił Henryk Zimniak w dziesiątym rozdziale pt. Ujście w latach wojny i niemieckiej okupacji( 1939-1945). Swoje rozważania oparł na dogłębnie przeanalizowanych materiałach archiwalnych oraz relacjach uczestników zdarzeń lub przekazach rodzinnych mieszkańców Ujścia. W wyniku obszernej kwerendy powstał obraz życia codziennego w okupowanym miasteczku od pierwszych dni wojny, poprzez ewakuację, rządy hitlerowskie, wysiedlenia Polaków, osadnictwo niemieckich przybyszów, po ucieczkę Niemców i zajęcie Ujścia przez żołnierzy Armii Czerwonej. Nakreślił pokrótce sytuację na nadnoteckim terenie przygranicznym tuż przed wybuchem II wojny światowej. Cennym dopełnieniem faktów są listy osób i składy osobowe np. posterunku Straży Granicznej, zmobilizowanych, wysiedlonych. Porusza kwestie zbrodni faszystowskich, podaje nazwiska oskarżonych przez hitlerowskie sądy. Opisuje tragiczny los Żydów i ich rolę w zniszczeniu kalwarii. Przedstawia sylwetki niemieckich urzędników uzupełniając często informacjami o ich powojennych losach. Dokonał analizy porównawczej zagadnień ludnościowych i administracyjnych Ujścia na tle okolicznych miast i gmin. Organizacja szkolnictwa, walka z kościołem i wojenna działalność huty szkła uzupełniają temat. Całość zaopatrzono w fotografie, wyczerpujące przypisy i cytaty.
Jedenasty rozdział tego samego autora pt. Budowanie nowego ładu jest kontynuacją poprzedniego. H. Zimniak opisuje powojenną rzeczywistość po ucieczce