178
Recenzje i noty bibliograficzne
Publikacja składa się z trzynastu rozdziałów, opisujących wybrane okresy w historii miasta i okolicy, począwszy od średniowiecza poprzez potop szwedzki, okupację hitlerowską po początek XXI w. Oddzielne fragmenty opracowania przedstawiają postać ostatniego burmistrza miasta w II Rzeczypospolitej, ujskie pieczęcie oraz pamiątki i zabytki przechowywane w Muzeum Okręgowym w Pile. Każda część uzupełniona jest materiałem ikonograficznym w postaci zdjęć, zestawień i map.
Autorami poszczególnych rozdziałów są: Marcin Hlebionek, Marek Fijałkowski, Józef Zielonka, Marzena Rybarczyk, Roman Grewling, Mikołaj Pietraszak Dmowski, Henryk Zimniak i Edmund Wolski. M. Hlebionek, M. Fijałkowski i H. Zimniak napisali po kilka rozdziałów.
Pierwszy z nich pt. Kasztelania ujska opracowany przez Marcina Hlebionka przedstawia dzieje administracji lokalnej grodu ujskiego w powiązaniu z większymi jednostkami terytorialnymi: dzielnicą wielkopolską i państwem polskim. Prezentuje źródła archeologiczne i pisane, powołuje się na wcześniejsze opracowania odnośnie urzędu kasztelana oraz historii osady, później miasta. Opisuje burzliwe dzieje nadnoteckiego grodu w okresie średniowiecza. Wymienia udokumentowanych źródłowo ujskich kasztelanów, począwszy od Olbrachta do Zbyluta z rodu Pałuków. Tekst uzupełniają mapy Polski, plany lokalizacji grodu i kasztelanii oraz wizerunki herbów rodowych kasztelanów.
W drugim rozdziale ten sam autor przedstawia okoliczności nadania miastu prawa magdeburskiego przez króla Władysława Jagiełłę. Cytuje tekst przywileju, który nie zachował się w oryginale, a istnieje jedynie w postaci wpisu lokacyjnego do Metryki Koronnej, przechowywanej w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Wyjaśnia szczegółowo zagadnienia natury prawno-ustrojowej i regulacje w sprawach gospodarczych zawarte w akcie nadania praw miejskich Ujściu. Dokonuje porównania z przywilejami lokacyjnymi innych miast. Autor zamieszcza krótką wzmiankę o znaczeniu archiwum dla każdej społeczności.
Marcin Hlebionek napisał również trzeci rozdział omawianego opracowania na temat ujskich pieczęci. Przedstawia rodzaje pieczęci od miejskich( od najstarszej z 1432 r. po te z końca XIX w.) poprzez cechowe( m. in. sukienników, szewców, krawców, piwowarów, rzeźników od końca XVIII do początku XX w.) po pieczęcie gmin wyznaniowych( parafii katolickiej p. w. św. Mikołaja, gminy ewangelickiej i wspólnoty żydowskiej – wszystkie z XIX w.). Wyjaśnia symbolikę znaków umieszczanych na pieczęciach i przedstawia aktualne wyniki badań w dziedzinie ujskiej sfragistyki. Uzupełnieniem są zdjęcia odcisków pieczęci i niektórych typariuszy.
Autorem czwartego rozdziału pt. Kapitulacja ujska – prawda i legenda jest Marek Fijałkowski. Wyjaśnia on szczegóły wydarzeń, związanych z kapitulacją wojsk polskich w 1655 r., które tkwią w świadomości mieszkańców Ujścia i okolic do dzisiaj. Opisuje okoliczności początkowych zwycięstw wojsk polskich w północnej