WWW.PIONIERSMAGAZINE.NL
Vakmanschap en zelfsturing
Zelfsturing sluit op mijn droom aan. Door het MBO kwam ik in contact met het begrip vakmanschap. Vakmensen hebben iets waar zij zelf zich vaak niet bewust van zijn en hoogopgeleiden zijn zich vaak helemaal niet bewust van dat hun vakmensen dat hebben: integraal kunnen denken. Een voorbeeld: een ambulance medewerker moet honderd dingen tegelijk doen; orde kunnen houden, mensen weg kunnen houden, overzicht houden, ter plekke dingen in gang zetten, adequaat reageren, snel beslissingen nemen etc. Vakmensen kunnen goed met complexiteit omgaan. Hoger opgeleiden kunnen dat minder goed en lopen alles lineair te sorteren om overzicht te krijgen.
Ik zal het naar het dagelijks leven vertalen. Ik vergelijk zelfsturing met eten. In de keuken hebben we drie soorten pannen. Op de bordjes moet het gemengd worden in de juiste hoeveelheid per persoon. Dat is maatwerk. Als mams het niet opdient en als ze het zelf mogen doen is het zelfsturing. In het gezinsleven tijdens het avondeten, zie je de systeem- en leefwereld samenkomen.
De systeemwereld zijn de drie pannen en de leefwereld is dat iedereen het zelfsturend op zijn eigen bord neemt, met inachtneming dat de anderen ook nog iets moeten eten. Ingewikkelder is zelfsturing niet. Het is wel uitermate complex, want iedereen moet rekening houden met zijn eigen behoefte aan aardappelen, maar ook met die van nog vier andere familieleden. Daarnaast moet hij nadenken over wat dit betekent voor de hoeveelheid groente in combinatie met de hoeveelheid aardappelen. Doordat dit zo complex is en we dit nauwelijks kunnen bevatten, kunnen we dat maar beter aan zelfsturing overlaten. Je kunt je voorstellen hoe ingewikkeld het wordt als mams of in een organisatie de manager dit allemaal gaat doen. Een vorm van denken voor de ander.
Een hoogopgeleide maakt een planning- en control cyclus en zegt dat gaan we daar en daar implementeren. Dat lukt wel of niet. Lukt het niet dan gaat hij een cursus volgen, ‘hoe ga ik om met weerstand.’ Dit laat vooral zien dat deze hoogopgeleide zich niet van die andere realiteit, van de leefwereld, bewust is.
Genie
Ik ben voorzitter van de lokale voetbalclub. Ieder weekend worden er ongeveer 32.000 voetbalwedstrijden in Nederland georganiseerd. Als we dit zouden organiseren als een bedrijf, dan zou er weinig van terecht komen. Daar staat niemand bij stil. Het zijn allemaal mensen zonder functiebeschrijving. Geniaal, het werkt, het loopt! Er gaat wel eens iets fout, maar dat gebeurt in het gewone werk ook. De hele dag heb je gedoe met mensen en op zaterdag geef je elkaar de hand en het werkt. Iedere zaterdag speelt zich hier een wonder af. Zonder regels volgen zij alle protocollen en KNVB-regels op. Dus noem ik dit zelfsturing en die zelfsturing is nodig om de complexiteit de baas te kunnen. Die heeft niets te maken met een besturingsfilosofie over wat een manager vindt. Het is gewoon nodig, om te doen wat nodig is. In heel veel dingen zit iedere dag hier iets van genie in, vooral doordat het niet verticaal georganiseerd is. Zelfsturing krijg je door de autonomie van mensen te vergroten en ze de leiding te geven. Je geeft aan: jij gaat daar over, jij bent hiervan, je bent zelfsturend, dit is jouw verantwoordelijkheid. We oefenen op wat er gedaan moet worden en we spreken daar dingen over af. Dan ben je autonoom. Ik ben ook zelfsturend met mijn auto, maar hou wel rekening met de ander in het verkeer en ben gebonden aan kaders, zoals verkeerregels. Niet iedere regel is beperkend, regels geven ook ruimte. Zelfsturing is een noodzaak om de complexiteit van de samenleving aan te kunnen. Denk aan een rotonde.