WWW.PIONIERSMAGAZINE.NL
Beide begrippen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als je ervoor kiest niet transparant te zijn, zonder dat te motiveren, dan ben je ook niet integer. Iemand die niet integer is, is ook niet transparant.
Achterhouden of verdraaien
Dat wil niet zeggen dat je alles maar open moet gooien. Als je iets niet wilt zeggen of delen, iets niet kunt zeggen of delen of iets niet mag zeggen of delen, dan kun je in ieder geval die motivatie geven. De mate waarin je geloofd wordt, hangt dan heel sterk af van de frequentie waarin je dit soort excuses gebruikt. Hoe vaak hoor je niet dat ‘hangende het onderzoek’ er geen mededelingen gedaan kunnen worden? Dat begrijpt iedereen, ook al ben je nog zo gebrand op informatie. Je maakt het extra geloofwaardig als je inderdaad, bij afronding van een onderzoek, wel die openheid van zaken geeft. Transparantie heeft kortom ook een impliciete voorwaarde: de tijd moet er rijp voor zijn.
Als minister Hennis destijds bij die luchtaanval zou hebben gezegd dat Nederland betrokken was bij een luchtaanval en dat er slachtoffers zijn gevallen en daaraan had toegevoegd dat ze in het kader van deze strijd daar op dat moment geen details over kan geven maar dit zal doen zodra de tijd daar rijp voor is en onze mensen buiten gevaar zijn, dan had ze zuiver gehandeld en was de kou uit de lucht geweest. Er is dus een groot verschil tussen de waarheid achterhouden en de waarheid verdraaien. Het eerste kan een daad van integriteit zijn, terwijl het tweede een leugen is. Voel je het verschil?
Nog een voorbeeld uit mijn eigen praktijk, ik werd eens gevraagd een bedrijf te begeleiden op het gebied van leiderschap. De directie had bedrijfswaarden geformuleerd zonder daar met hun mensen over te spreken. Om deze te delen met de medewerkers was er besloten tot een soort van reclamecampagne. De waarden werden op posters gezet met daarop prachtig fotowerk van het bedrijf en de medewerkers. Die posters werden overal in het bedrijf opgehangen. Ik had deze niet gezien en vroeg waar ze dan hingen, waarop ik te horen kreeg dat ze in de kelder van het bedrijf stonden omdat binnen vierentwintig uur de posters waren beklad met veelal negatieve en kritische reacties van die medewerkers op die waarden. De reacties adresseerden het ontbreken van het (door de directie) gewenste gedrag, met name bij die directie en leidinggevenden. De directie van het bedrijf vond dat schandelijk, een reden waarom de posters waren verwijderd.
Mijn reactie was dat deze uitingen getuigden van transparantie en dat het weghalen van de posters niet getuigden van integriteit aan het adres van de medewerkers. Door het weghalen van de posters werd manifest gemaakt dat de directie niet ontvankelijk was voor de feedback van de medewerkers op hun gedrag en deze liever ergens verborgen dan erover in gesprek te gaan. Natuurlijk valt er alles voor te zeggen dat de medewerkers op een andere, ‘beschaafde’ manier hun mening hadden kunnen uiten.
Met transparantie bouw je aan integriteit
Transparantie vraagt om de bereidheid je in de kaarten te laten kijken. ‘Helder als glas’ is een kreet die in dat verband vaak gemaakt wordt. In feite geeft het meer een status quo aan dan een gedrag. Gedragsmatig zou je eerder spreken van openheid en openbaarheid.
Transparantie heeft tot doel om aan onze (werk) zichtbaar te maken wat we doen en hoe we werken om zo vertrouwen op te bouwen en te behouden. Transparantie biedt prachtige kansen waar het gaat om bouwen aan betrouwbaarheid en integriteit, terwijl het ook inzichtelijk kan maken waar onze beperkingen kunnen liggen. Transparantie is dus ook noodzakelijk voor kwetsbaarheid. Je omgeving heeft recht op transparantie, transparantie kan als toetssteen gebruikt worden voor integer gedrag.
"Willen we een betekenisvolle maatschappij opbouwen of een betekenisvolle werkomgeving, dan is transparantie een fundamenteel en niet weg te cijferen instrument."
Willen we een betekenisvolle maatschappij opbouwen of een betekenisvolle werkomgeving, dan is transparantie een fundamenteel en niet weg te cijferen instrument. Het helpt ons rekenschap te kunnen geven van en verantwoording afleggen aan ons doen en laten. Het kan helpen om controlemechanismen te reduceren, om kwaliteit te verbeteren, om gewenst gedrag bespreekbaar te maken, om betrokkenheid te vergroten, om prestaties te verbeteren en om meer draagvlak te krijgen voor ideeën en actieplannen.
Radicale transparantie
Servant-Leadership vraagt om transparantie. Geen selectieve-, sturende of geleide transparantie maar om radicale transparantie om de krachtige duiding van Ray Dalio te gebruiken. Mensen vinden transparantie wenselijk en prettig en daarin vind je dan ook de wijze hoe je transparantie kunt bewerkstelligen en bevorderen. Het ontbreken van transparantie helpt je om transparantie af te dwingen van elkaar. Om zover te komen moet je als leidinggevende beginnen met transparantie te bieden aan mensen die daar mee om kunnen gaan. Ray Dalio zegt in dat verband: “Betekenisvolle relaties en betekenisvol werk versterken elkaar met steun van radicale waarheid en radicale transparantie.”
Transparantie en integriteit is niet het antwoord op alles. Het is ook niet het nieuwe authentiek. Het is wel een onbetwistbaar goed dat ons kan helpen in functionele en persoonlijke zuiverheid. Het is ook een wijze van zijn die ons helpt, stuurt, de spiegel voorhoudt en de weg wijst. Het maakt ons controleerbaar en het geeft sturing aan ons controleerbaar gedrag. Het mag alleen niet gebruikt worden om verantwoordelijkheid te ontduiken, onrecht te doen of te manipuleren, door bijvoorbeeld het ‘lekken’ van informatie.
Daarmee duid ik dan op de schaduwzijde van transparantie en integriteit, namelijk de wijze waarop het ‘ingekleurd’ kan worden. Die inkleuring kan zeer verschillend zijn. Belangrijk daarbij is het ‘doen’ boven het ‘zijn’. Een strijd waar we van tijd tot tijd allemaal mee worstelen.