26
Şöyle ki; önlük giyen ve pek de güler
yüzlü sayılmayan gözetmen (Milgram’ın
kendisi odada bulunmuyordu, gözet-
menlik görevini üstlenen kişi bir biyo-
loji öğretmeniydi), gerçek deneği ve
denek rolü yapan işbirlikçiyi bir odaya
alarak onlara “cezanın öğrenme üzerin-
deki etkisinin” araştırılacağı bir deneyin
parçası olacaklarını söylüyor. Bu esnada
deneğimiz yanındakini de kendisi gibi
bir denek zannediyor ama aslında o bu
rol için özel olarak eğitilmiş bir muha-
sebeci. Biri gerçek diğeri işbirlikçi olan
deneklere birinin öğrenci diğerinin öğ-
retmen olacağını söylenerek birinde öğ-
renci diğerinde öğretmen yazan kağıtları
çekmeleri istendi. Tahmin edeceğiniz
üzere ikisinde de öğretmen yazıyordu
ve öğrenci rolü yapacak olan işbirlikçi
kendisininkinde öğrenci yazdığını söy-
leyerek birbirlerini duyabilecekleri ama
göremeyecekleri başka bir odaya geçti ve
deney başladı.
Öğretmen olan gerçek denek elinde ke-
lime çiftlerinin yazılı olduğu bir listeyle
birlikte diğer odadaki öğrenciye bağlı
olduğu söylenen bir düzeneğin başına
oturtuldu. Yapması gereken şey listedeki
kelimeleri okuduktan sonra diğer oda-
daki öğrenciden sırasıyla tekrar etmesini
istemek ve her yanlış cevapta önündeki
düzeneği kullanarak ona elektrik ver-
mekti. İlk yanlış cevapla verilen elektrik
15 volt olarak başlayacak ve her yeni
yanlış cevapta 15 volt daha artarak yan
odadaki öğrenciye ulaşacaktı. Öyle de
oldu. Bu sırada verilen elektrikle eş za-
manlı olarak deneğe daha önceden kay-
dedilmiş sesler dinletiliyordu ama denek
bu seslerin yan odadaki öğrenciden gel-
diğini sanıyordu. Yanlış cevaplarla bir-
likte artan voltajla doğru orantılı olarak,
dinletilen çığlıklar da arttı ve hatta ağla-
malara dönüştü. Buna rağmen denekler
Başka seçeneği-
niz yok, devam
etmek zorunda-
sınız!
elektrik vermeye devam ettiler ama bir
noktada, öğrenci artık cevap vermemeye
ağlamayla birlikte şikayetlere başlayın-
ca, duyduklarından ve bunun sebebi
olmaktan rahatsız olan denekler durup
öğrencinin durumunun kontrol edilme-
sini istediler. Durmadan önce son ver-
dikleri elektrik 135 volta ulaşmıştı. Yani
9 yanlış cevap boyunca kimse deneyi
bırakmaya yeltenmedi bile. Öğrencinin
iyi olup olmadığını merak ettikleri bu
duraklama anında onlara hiçbir şekilde
sonuçtan sorumlu tutulmayacakları söy-
lendi ve bunun üzerine birçoğu elektrik
vermeye devam etti.
Daha sonra denekler herhangi bir anda
durmayı her istediklerinde kendilerine
dört kademeli bir sözlü uyarı yapılıyor-
du. Sırasıyla: Lütfen devam edin. Deney
için devam etmeniz gerekiyor. Devam
etmeniz kesinlikle çok önemli. Başka
seçeneğiniz yok devam etmek zorun-
dasınız. Dördüncü uyarıdan sonra hala
bırakmakta kararlılarsa deney durduru-
luyordu ancak birçoğu devam ettiler.