|
şartlar altında nasıl davranışlar sergileyeceklerini manipülasyon yoluyla gözlemlemeye itmiştir psikologları. Elbette bugüne kadar yapılmış tüm deneylerden bahsetmeye ne benim sabrım, ne sizin sabrınız ne de derginin sayfaları yeter. O yüzden birazdan aşağıda okuyacaklarınız okyanusta bir damladan ibaret olacak. Ama psikoloji demişken deneylerden bahsetmeden geçmek olmaz diyerek, sizin için 20. yüzyılın en ses getirmiş deneylerinden birini seçip siz ne yapardınız diye düşündürmek istedim.
Bu deneyi daha önce duymuş ve biliyor olabilirsiniz, duymuş ama bilmiyor olabilirsiniz, ya da ilk defa duyuyor olabilirsiniz. Bir göz atın bakalım şaşırtıcı bir şeyler bulacak mısınız?
Öncelikle, kısaca Stanley Milgram’ ın kim olduğuyla başlayalım. 1933 New York doğumlu bir psikolog kendisi. Daha çok sosyal psikoloji alanında çalışmalar yapmış ve 60larda yaptığı işlerle çok ses getirmiş. Bu alana özellikle ilgisi olup arayıp bulanlarımızı bir kenara koyarsak, tanıyanlarımızın sağda solda veya derste Milgram adını duymuş olmamızı sağlayan şey ise 1961’ de Yale Üniversitesi’ nde gerçekleştirdiği kendi adıyla anılan Milgram Deneyi.
|
Aslında hikaye o dönemde bir Nazi savaş suçlusunun( Adolf Eichmann) yargılanmasıyla |
başlıyor. Eichmann kendini savunurken ordu içerisinde kendisinin bir karar alıcı rolünde olmadığını, yaptığı şeyin sadece kendine verilen emirleri uygulamak olduğunu söyleyerek savunuyor kendini.( Burada önemli olan bizim bu savunma hakkında ne düşündüğümüz veya ne düşünmemiz gerektiği değil, o yüzden bu kısma takılmadan Milgram’ ın ne düşündüğüne bakalım.) Bu savunmalar üzerine, Milgram‘ ın aklına şu soru geliyor: Eichmann ve askerleri sadece yardakçılıkla suçlanabilir mi?
Bu duraklama anında onlara hiçbir şekilde sonuçtan sorumlu tutulmayacakları söylendi ve bunun üzerine birçoğu elektrik vermeye devam etti.
|
Yani tek yaptıkları şey, vicdani değerlerine aykırı olsa bile, itaat ederek emirleri uygulamak olabilir mi? Yargılama sürerken Milgram bu sorduğu sorulara cevap arayacağı bir deney tasarlıyor ve denekleri aramaya başlıyor.
Çıkış noktasından da anlaşılacağı gibi, en salt ifadesiyle Milgram deneyinin amacı bir bireyin otoriteye itaat sınırını ve bu sınırın yapmaları istenen eylemle etkileşimini görmekti. Böylelikle“ Neden?” faslını bitirdikten sonra şimdi“ Nasıl?” faslına geçebiliriz. Görelim bakalım hangi şartlarda nasıl yapılmış bu deney.
Milgram ve ekibi tarafından Yale Üniversitesi’ nin bodrum katında iki odalı bir deney ortamı oluşturuldu. Sistem tam anlamıyla hazırlandıktan sonra gazetelere ilan verilerek 20-50 yaş arası olmaları haricinde herhangi bir kritere sahip olmaları gerekmeyen farklı eğitim düzeyine ve farklı mesleklere sahip 40 kişi görüşmeye çağrıldı. Gazetedeki ilanda deneyin bir saat süreceği ve tamamlasalar da tamamlamasalar da deneklerin parayı( 4,50 $) alacakları söyleniyordu.
Bu noktadan itibaren, deneklerin durduğu yerden bakınca olay iki denek ve bir gözetmen-ototrite- arasında geçiyor. Bizim durduğumuz yerden bakıncaysa bir denek ve iki işbirlikçi arasında geçiyor.
|
25 |