Pa Fokus
Pa Fokus
Pa Fokus
33
f
ë
s
h
KISHAT, TANI?
f
ë
s
h
“një analizë kundër
shëmbjes së kishës së
Prishtinës në Kosovë”
Prej disa kohësh Alban Nimani,- pedagog i dizajnit në Universitetin e Arteve të Prishtinës e vokalisti i bandës Asgjë sikur Dielli, gjithashtu artist i
mirënjohur në disa disiplina të artit post-modern e
bashkëkohor,- ka ndërmarrë një nismë për të jetësuar vendet e godinat e papërdorshme në dobi
të komunitetit. I frymëzuar në shtete të ShBA’së si
Phoenix, ideja konsiston pikërisht në rehabilitimin
e gërmadhave në objekte alternative si galeri,
muze apo gjithëfarë objektesh të tjera ku do të
mund të ekspozohet art bashkëkohor. Iniciativë
kjo për tu lavdëruar. Shfrytëzimi estetik i këtyre
objekteve (si Piramida, ish-Hotel Dajti, bunkerët,
rifurxhiot, bodrumet e braktisur, etj.) nuk është në
funksion vetëm të një pakice artistësh, përkundrazi ky aksion i përqaset gjithë komunitetit që gjendet topologjikisht e gjeografikisht pranë objektit.
Gjithashtu kur mendon se në Shqipëri e Kosovë
ka një mungesë të theksuar të galerive artistike,
muzeve, etj. e nga ana tjetër qartazi dallohet një
tepri vendesh të papërdorshme e të boshatisura,
ideja e parë që të vjen ndërmend është konvertimi.
Konvertimi jo vetëm që do të rriste ndërgjegjen
artistike e estetike të komunitetit, por gjithashtu
do t’i kursente komunitetit disa hapësira ku lëvron
informaliteti e rrezikshmëria ghetto’iste.
Por siç ndodh nga hera, në nismat progresive
ka edhe raste të shkëputura. Këto raste natyrisht
duan rivlerësim të veçantë ku parimi nuk na ndihmon dot. Konvertimi i Kishës së Prishtinës duket
se i përket këtyre rasteve.Veç faktit që është ide intriguese kthimi i një objekti të një kulti monoteist si
Krishtërimi në vendekspozimi të artit bashkëkohor,
nuk duket se ka baza të forta. Në vetvete kishat si
çdo objekt tjetër religjioz mbartin vlera kulturore
jo të pakta. Kështu që nuk ka përse të ndërhyet për
Punoi: Kristi Mertiko
të kulturalizuar diçka të kulturalizuar që në projektim. Një ndërhyrje e tillë do të shkonte përshtat
me nismën progresive të sipërpërmendur, por do
të ishte e sforucar, artificiale e do të binte ndesh
me trashëgiminë kulturore. Ekzistenca e Kishës së
Prishtinës tashmë është një relalitet objektiv. Kisha
pavarësisht tensionit që e ka shoqëruar gjatë kohës së ndërtimit, qëllimit aspak human të besimit
por arrogancës së pashembullt të ish-diktatorit
Milošević, mospërkimit me konceptimin urbanist
të zonës, kundravajtjes ligjore si ndërtesë brenda
territorit të universitetit, etj. gjithsesi mbart vlera.
Vlera këto të cilat lidhen me arkitekturën e stilin e
objektit. Nëse do të kujtonim se në Prishtinë nuk
ka (apo ka shumë pak) kisha ortodokse, nuk do të
ishte me vend “prishja” e Kishës së Prishtinës. Logjika e cekët se çdo trashëgimi që na lanë pushuesit
duhen prishur, është një sindromë prej miopësh
pragmatistë e cila shkon diametralisht kundër me
kosmopolitanizmin e artit modern e bashkëkohor. Sipas kësaj logjike në Tiranë duhen kthyer në
galeri Kompleksi i Ministrive përgjatë bulevardit
Dëshmorët e Kombit duke përfshirë edhe Bashkinë
e Tiranës; sepse janë ndërtuar nga Fashistët italianë gjatë pushtimit(!) Gabimi në fakt nuk qendron
tek arsyetimi se kisha duhet të kthehet në galeri
sepse është e papërdorshme momentalisht. Gabimi
shfaqet pikërisht në barazinë që i vihet kishës si objekt arkitektonik me një objekt të rëndomtë çfarëdo. Nuk është e vështirë të kujtosh se kishat ashtu si
edhe katedralet, kapelat, xhamitë, sinagogat, tempujt, etj. kanë qenë fabrikues të artit e kulturës përgjatë gjithë historisë së njerëzimit.
Sipas d’Alambert’it stili gjendet pikërisht në koherencën që qëndron mes formës e përmbajtjes.
Nëse kishën-galeri do t’a shihnim nga prespektiva e
galerisë rishtazi duket se nuk shkon puna. Një galeri
e artit bashkëkohor me arkitekturë bizantine nuk do
të ishtë kombinimi më i mirë i mundur. Ndryshimi i
arkitekturës praktikisht do të thoshte prishje të objektit aktual e ndërtimit mbi rrënojat e këtij të
fundit e një objekti të ri enkas për galeri arti.
Por një akt i tillë është i padenjë dhe natyrisht i papranueshëm nga parimi fillestar,
sepse parimi përfshin vetëm konvertimin
e jo zëvendësimin. Ndërhyrja në arkitekturë, pra në formë do të ishte i pamundur.
Për t’i qëndruar “besnik” stilit do të ishte e
volitshme pikërisht përshtatja e përmbajtjes.
Për të shmangur keqkuptimet që mund të krijohen spontanisht duhet të përmend se funksionimi i kishës si objekt religjioz më duket
gjithashtu i pavend, argumentuar nga
tensionet që ka mbartur objekti në krye
të herës e atyre çka u përmend edhe më
sipër. Për besimtarët një kishë e tillë nuk
shpreh vullnetin e lirë të besimit. Praktikat
fetare do të ishin të tepruara në një vend të
tillë.
Nëse i kthehemi edhe një herë hulumtimit dalamberian mbi stilin, e vetmja gjë që
ngelet të bëhet është përshtatja e subjekteve që do të ekspozohen në të. Kështu,
shfrytëzimi i Kishës së Prishtinës si muze ku
do të mund të ekspozoheshin ikona, kodikë,
armatura, ornamente apo artefakte të tjera
të periudhës bizantine e post-bizantine do të
ishte me efektivitet më të lart. Një operim i tillë
do të shkonte paralelisht me qëllimin e nismës për
shfrytëzim të ambjent