Saskia Vredeveld
Zoektocht naar het paradijs
Amsterdam en Utrecht. Amersfoort en Ermelo. Haarlem en Dordrecht. Dorpen en dorpjes
die diep verscholen liggen in het binnenland van Zuid-Afrika, waar nooit of vrijwel nooit
bezoekers komen. De Nederlands-Zuid-Afrikaanse filmmaker Saskia Vredeveld reisde de
afgelopen jaren 5000 kilometer door haar geboorteland. Het werd een dubbele odyssee.
Ze wilde antwoord vinden op de vraag of Zuid-Afrika nog steeds haar land is én een wereld
vol Nederlandse namen ontsluiten die op het punt staan van de landkaart te verdwijnen.
Het resultaat is te zien in haar filmische roadtrip door Zuid-Afrika A Fool’s Paradise (2019).
Ze is geboren aan de voet van de Tafelberg en groeide op in
Kaapstad in de tijd van apartheid. Ze leefde ‘alsof het altijd
vakantie was’. Aan het leven in haar paradijs kwam een einde toen
haar ouders terugverhuisden naar Nederland. Voor Saskia een
nachtmerrie. Als blanke Zuid-Afrikaanse werd ze hard veroordeeld.
Je zult wel een racist zijn. ‘Ik deed zo mijn best aansluiting te vinden
dat ik zelfs klompen ging dragen. Dat ik uit Zuid-Afrika kwam, kon
ik maar beter niet zeggen. Iedereen, ook mijn eigen familie, ging
mij vertellen hoe het was in Zuid-Afrika, terwijl ik er net vandaan
kwam.’
Om de vragen en meningen over haar dierbare geboorteland te
ontwijken verklaarde ze haar accent door te zeggen dat ze uit
Canada kwam. Pas in Nederland zag ze de andere kant van de
medaille van apartheid.
‘Van Nelson Mandela had ik nog nooit gehoord. Terwijl wij elk
weekend zonnebadend op het strand lagen, met uitzicht op
Robbeneiland. Zuid-Afrika had nog geen televisie, en er was
censuur. Het was dan ook een enorme schok toen ik op de
Nederlandse televisie voor het eerst beelden zag van rellen in de
townships, onderdrukking, politiegeweld.’
Saskia werd filmmaker en begon de verhalen van haar
geboorteland te filmen. Kritisch en geëngageerd, maar ook vol
liefde, want heimwee naar Zuid-Afrika bleef knagen. Altijd.
Bij haar nieuwste documentaire wilde ze in eerste instantie
het verhaal vertellen van het Zuid-Afrika van nu, wat 25 jaar
democratie het land heeft opgeleverd. Ze besloot het boek van
historicus Bart de Graaff, 1599 km tussen Amsterdam en Gouda,
en de plaatsen met Nederlandse namen die hij daarin beschrijft
als leidraad te nemen voor haar roadtrip. Het werd echter meer
dan een verslag, A Fool’s Paradise werd een persoonlijk document,
waarin Saskia teruggaat naar haar jeugdherinneringen, de
ontmoeting tussen haar Nederlandse ouders in Zuid-Afrika,
destijds voor naoorlogse Nederlanders het beloofde paradijs en
land van de onbegrensde mogelijkheden.
Is Zuid-Afrika nog mijn paradijs?
Saskia realiseert zich dat ze destijds weinig tot niets meekreeg van
de apartheid. ‘Ik groeide op in een land dat ik eigenlijk helemaal
niet goed kende. Wij leefden in een witte bubbel. Apartheid was
heel normaal. Elk volk heeft toch een eigen taal, een eigen land,
een eigen cultuur? Daarom heb ik voor de publieke omroep meer
dan twintig documentaires over Zuid-Afrika gemaakt. Ik moet
weten waar ik vandaan kom.’
Met haar jeugd in het achterhoofd vraagt ze zich tijdens haar
roadtrip af of het opgroeien tijdens de apartheid haar tot een racist
heeft gemaakt?
Na de eerste democratische verkiezingen in 1994 is er in Zuid-
Afrika veel ten goede veranderd. Maar kun je vierhonderd jaar
kolonialisme in 25 jaar wegpoetsen? Bij veel blanken, waaronder
Saskia, speelt nog steeds schaamte. ‘Ik had zelfs in Nederland altijd
de neiging om extra aardig te zijn tegen zwarte mensen.’ »
Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Privébezit Saskia Vredeveld en A Fool’s Paradise