6 • TEMEL NÖROANATOMİ
Periferik sinirler bağlandıkları merkezi sinir sistemi bölümüne göre kranial ve spinal
sinirler olarak iki gruba ayrılır.
KRANİAL SİNİRLER (nervi craniales), beyinin değişik bölümlerine bağlanan 12 çift
sinir olup, kafatası tabanındaki deliklerden geçerek kafatası içine girerler veya kafatasından
dışarı çıkarlar (kafatasını terk etmeyen CN VIII bir istisnadır). Oniki çift kranial sinirin,
tipik kranial sinir niteliğinde olmayan ilk ikisi ön beyine, diğerleri (III - XII) ise beyin sapına
bağlanırlar. Motor lif içeren veya tümüyle motor sinir liflerinden oluşan kranial sinirlerin bu
liflerinin orijini beyin sapındaki motor çekirdeklerde (nuclei originis) bulunan nöronlardır.
Duysal lif taşıyan veya tümüyle duysal sinir liflerinden oluşan kranial sinirlerin bu liflerinin
orijini ise beyin dışındaki duysal ganglionlarda (ganglion trigeminale, ganglion geniculi
vb.) yer alan nöronlardır. Bu ganglionlardaki nöronların periferik uzantıları kranial sinirler
yolu ile çevreye, merkezi uzantıları ise ilgili kranial sinirlerin kökleri içinde beyin sapındaki
duysal çekirdeklere (nucleus terminationis) ulaşır (Bkz. Bölüm 12).
SPİNAL SİNİRLER (nervi spinales), omuriliğe bağlanan 31 çift sinir bu adla anılır.
Herbir spinal sinir, omuriliğin ön - lateral boynuzundaki nöronların aksonları ile spinal
gangliondaki nöronların periferik uzantılarının foramen intervertebrale hizasında
birleşmesi ile oluşur. Ön - lateral boynuzlardaki nöronların aksonlarının kanal içinde
kalan ve omurilikle for. intervertebrale arasında uzanan bölümüne ön kök (radix anterior
- motor kök), vertebral kanal içinde kalan ve for. intervertebrale ile omuriliğin arka
boynuzu arasında uzanan, spinal ganglion nöronlarının merkezi uzantılarının oluşturduğu
yapıya arka kök (radix posterior - duysal kök) denir. Motor ve duysal liflerden oluşan
spinal sinir karma bir sinir (n. mixtus)’ dir. Spinal sinirlerin omuriliğin topografik
bölümlerine göre dağılımı şöyledir : Boyun 8 çift, göğüs 12 çift, bel 5 çift, sakral 5 çift,
koksigeal 1 çift. Göğüs spinal sinirleri hariç boyun, bel ve sakral spinal sinirlerin ön dalları
pleksuslar (plexus cervicalis, plexus brachialis, plexus lumbalis, plexus sacralis)
oluştururlar (Bkz. Bölüm 13).
Periferik sinir sisteminin diğer elemanı olan ganglionlar, merkezi sinir sistemi içindeki
nucleus’lara benzer şekilde sinir hücresi gövdelerinden yapılıdırlar. İki grup ganglion vardır.
a. Duysal ganglionlar. b. Otonomik ganglionlar. Duysal ganglionlar spinal sinirlerin arka
kökleri üzerinde (ganglion spinale, kök ganglionu) ve I. - II. kranial sinirler hariç duysal
sinir lifi içeren kranial sinirlerle (CN V, VII, VIII, IX, X) bağlantılı olarak bulunurlar.
Otonomik ganglionlar, esas olarak visseromotor ganglionlar olup merkezi sinir sistemindeki
otonomik fokuslardan aldıkları otonom visseromotor emirleri kalp, düz kas ve bezlere
nakleden ara istasyon gibi fonksiyon görürler. Sempatik sistemde paravertebral ve
prevertebral otonomik ganglionlar, parasempatik sistemde ise kraniosakral otonomik
ganglionlar vardır.