37
B
Böbrek İşlevleri ve İdrar
Yapma
H E D EFLER
■
■
Bu bölümü çalıştıktan sonra;
■
■
■
■
■
■
Ö
L Ü
M
Tipik bir nefronun yapısını ve kanlanmasını tanımlayabilmeli,
Böbreklerde otoregülasyonu tarif edebilmeli ve onu açıklamak için geliştirilen
teorileri listeleyebilmeli,
Glomerüler filtrasyon hızını tanımlayabilmeli, ölçümünü tarif edebilmeli ve
etkileyen ana etmenlerin listeleyebilmeli,
Tübüllerde sodyum ve su işlenmesinin ana hatlarını çizebilmeli,
Glikoz ve K+’un geri emilim ve salgısını tartışabilmeli,
Böbreklerde hipertonik veya hipotonik idrar oluşturmak için zıt akım
mekanizmasının nasıl çalıştığını tanımlayabilmeli,
Başlıca diüretikleri sınıflayarak her birinin idrar akımını nasıl artırdığını
anlayabilmeli,
İdrar boşaltma reflekslerini tanımlama ve bir sistometrogram çizebilmelisiniz.
İŞLEVSEL anaTomİ
nEfRon
Her bir renal tübül glomerülü ile birlikte bir ünitedir (nefron). Böbreklerin büyüklüğü ve içerdikleri nefron sayıları
türlere göre farklılık gösterir. Her böbrekte ortalama 1 milyon nefron bulunur. Nefronların yapısal özellikleri Şekil 371’de şematik olarak gösterilmektedir.
Ortalama 200 µm çapındaki glomerül, kılcal damar yumağının tübülün genişlemiş kör ucunun oluşturduğu çukura (Bowman Kapsülü) doğru girmesinden oluşur. Kan, kapiller yumağa aferent arteriyoller ile gelir, eferent arteriyol
ile uzaklaştırılır (Şekil 37-2) ve filtrasyonun oluştuğu yer glomerüldür. Aferent arteriyolün çapı eferent arteriyolden daha
büyüktür. Bowman kapsülünde glomerüler filtrat iki hücre
tabakası ile plazmadan ayrılır: Kapiller endotel tabakası ve
kapsülün özelleşmiş epitelyum tabakası. Glomerül kapilleri
70-90 nm çapındaki porlardan oluşan pencereli endotele sahiptir. Glomerül kapiller endoteli bazal membran ve podosit denen özelleşmiş hücrelerle ile çevrelenmiştir. Podositler
kapiller duvar boyunca uzattıkları iç içe geçmiş yalancı ayaklar denen parmaksı çıkıntılara sahiptir ve bunlar arasında kalan yarıklara filtrasyon yarıkları denir. Bu yarıkların genişliği takriben 25 nm kadardır ve her biri özel ince bir zarla kaplıdır. Glomerül bazal membranı (bazal lamina) gözle görüle-
bilen delikler veya aralıklara sahip değildir. Mezenşiyal hücre denen yıldızsı hücreler bazal lamina ve endotel arasında yer
alırlar. Vücudun başka bölgelerindeki kapiller duvarda bulunan ve perisit denen hücrelere benzerler. Mezenşiyal hücreler, bazal membranın iki komşu kapilleri arasında ve her iki
kapiller tarafından paylaşılan bir tabaka oluşturduğu bölgelerde yaygın yerleşim gösterirler (Şekil 37-2). Mezenşiyal hücreler kasılabilir özellikleri nedeni ile glomerül filtrasyonun düzenlenmesinde rol oynarlar. Mezenşiyal hücreler hücre dışı
matriksi salgılar, immun kompleksleri yakalar ve glomerüler
hastalıkların ilerlemesinde rol alırlar.
İşlevsel olarak glomerül membranı, çapı 4 nm’ye kadar
olan nötral maddelerin serbestçe geçişine izin verir, çapı 8
nm’den büyük neredeyse tüm maddelerin geçişini ise engeller. Ancak moleküllerin çapı kadar yükleri de Bowman kapsülüne geçişte etkendir. İnsanda filtrasyonun gerçekleştiği glomerüler kapiller endotelinin toplam yüzey genişliği yaklaşık
0.8 m2 civarındadır.
Tübül duvarını oluşturan hücrelerin genel görünümü Şekil 37-1’de gösterilmiştir, fakat bütün nefron bölgelerinde
hücre alt tipleri tübülün anatomik özelliklerine ve işlevlerine
uyum sağlayacak şekilde farklılık gösterir.
İnsan proksimal kıvrımlı tübülü yaklaşık 15 mm uzunluğunda ve 55 µm çapındadır. Tübül duvarını döşeyen tek katlı epitelyum hücresi parmaksı çıkıntılarla birbiri içine girmiştir ve sıkı bağlantı bölgeleri ile birleşmiştir. Bu hücrelerin ara673