11
B
K
oku ve Tat
H E D EFLER
■
Bu bölümü çalıştıktan sonra;
■
■
■
■
■
Ö
L Ü
M
O
lfaktor epitel ve olfaktor bulbuslardaki sinirsel elemanların temel özelliklerini
tanımlayabilmeli,
Koku reseptörlerindeki sinyal iletimini tanımlayabilmeli,
Olfaktor epitelden çıkıp olfaktor kortekse ulaşan uyarıların iletimini sağlayan
yolu tanımlayabilmeli,
Tat tomurcuklarının yerini ve hücresel bileşenlerini tanımlayabilmeli,
Beş temel tat reseptörünün adını ve bu reseptörlerdeki sinyal iletim
mekanizmalarını tanımlayabilmeli,
Tat reseptörlerinden çıkarak insular kortekse ulaşan uyarıların iletim yolunu
tanımlayabilmelisiniz
GİRİŞ
Koku ve tat, gastrointestinal işlevlerle yakınlığı nedeniyle
genellikle visseral duyu olarak sınıflandırılır. Fizyolojik
açıdan bu iki duyu birbiriyle yakın ilişkilidir. Çeşitli gıdaların
lezzetleri, büyük oranda tat ve kokularının bileşiminden
oluşur. Bu yüzden kişide koku duyusunu baskılayan soğuk
algınlığı gibi bir durum söz konusuysa besinden alınan tat
“farklı” olabilir. Koku ve tat reseptörleri burunda mukus,
ağızda salya içinde çözünmüş moleküller tarafından
uyarılan kemoreseptörlerdir. Uyarı dış kaynaklar tarafından
oluşturulduğu için bunlar eksteroseptörler olarak da
sınıflandırılırlar. Koku ve tat duyuları bireylerin besinlerde,
yırtıcılarda ve karşı cinste var olan 30 milyona yakın bileşiği
ayırt edebilmelerine ve edindikleri bilgiyi uygun davranışlara
dönüştürebilmelerine izin verir.
KOKU
İnsan olfaktor epiteli yaklaşık 50 milyon bipolar olfaktor
duyu nöronunu ve aralarında gliya benzeri destekleyici (sustentakuler) hücreleri ve bazal kök hücrelerini içerir. Yeni
olfaktor nöronlar çevrenin zarar verici etkisine maruz kalır,
bazal kök hücreler tarafından yeniden üretilir. Olfaktor epitel,
epitelin altında uzanan destek hücreler ve Bowman salgı bezlerinden salgılanan ince mukus tabakası ile örtülüdür.
Her olfaktor duyu nöronu, burun boşluğuna uzanan
6-12 silya içerir, bir kontrol düğümünde sonlanan kısa kalın
bir dendrite sahiptir (Şekil 11-1). Silyalar yaklaşık 5-10 µm
uzunluğunda ve 0.1-2 µm çapında olan, mukusla örtülü ve
miyelinsiz kokular için özgün reseptör (odorant reseptörler
yapılardır. Koku molekülleri (kimyasallar) olfaktor duyu nöron silialarındaki koku reseptörlerine, mukusta çözünerek,
OLFAKTOR EPİTEL VE
OLFAKTOR bULbUS
Olfaktor duyu nöronları burun mukozasının özelleşmiş bir
bölümü olan sarımtırak pigmentli olfaktor epitelde yer alır.
Bu zarla kaplı alan köpeklerde ve koku duyusu iyi gelişmiş
diğer hayvanlarda (makrozmatik hayvanlar) geniş, insanlarda
ve mikrozmatik hayvanlarda dardır. İnsanlarda burun boşluğunun septuma yakın tavanında 5 cm2’lik bir alanı kaplar
(Şekil 11-1). Olfaktor epitel vücutta dış dünyayla bağlantılı
sinir sistemi bölgesi olarak bilinir.
217