Տ Ա Ր Ա Գ Ի Ր Ն Ե Ր Ն Ո Ւ Ե Ր Ա Զ Ո Ղ Ն Ե Ր Ը . E X I L E S A N D D R E A M E R S
144
Ար սէն Շա պա նեան
1864 Է րզ րում , Օս մա նյան կայս րու թյուն – 1949 Փա րիզ , Ֆրան սի ա
Ար սէն Շա պանե ա նը , ով զգալի համ բավ ձեռք բե րեց որ պես ի մպ րե սի ո նիս տա կան բնանկար նե րի հե ղի նակ , իր ստեղ ծա գործու թյամբ ներ կա յաց նում է եվ րո պա կան ար վես տի մի շր ջան , ե րբ ի մպ րե սի ո նիզմ ն ար դեն մաս սայա կա նաց ված տե սո ղա կան ձև էր ու հասել էր « ա կա դե մի ա կան » ո ճի կար գա վի ճակի : Նրա աշ խա տանք նե րը նաև փաս տում են այս ո ւղ ղու թյան մի ջազգայ նաց ման ու 20-րդ դարասկզ բին ՝ տպագ րա կան գրա ֆի կայի մի ջոցով , դրա ապրանքայնացման մասին ։
Շապանեանի ստեղծագործական կայացումը ՝ Օս մա նյան կայս րու թյան , Եվ րո պայի և Ռուսաս տա նի նրա դե գե րում նե րի միջև , երկար տարիներ տևեց : Փոքր հասակում նա ընդունվել է Մխի թա րեան մի ա բա նու թյան կող մից տնօ րին վող Վե նի տի կի Մու րադ Ռա ֆայե լեան վար ժա րա նը , ո ւր ու սա նել է 1874-83 թվական նե րին : Շա պա նե ա նի նկար չու թյան ա ռաջին ու սու ցի չը ե ղել է ի տա լա ցի ա կա դե մի կոս Անտոնիո Պաոլետին , ով մինչ այդ դասավանդել էր այլ հայ նկա րիչ նե րի ՝ այդ թվում Էտկար Շա հի նին և Շառլ Ա դա մե ա նին : Ծնն դավայր վե րա դառ նա լուց հե տո , Շա պա նե անն աշ խա տում էր վար չա կան պաշ տոն նե րում մինչ 1891-ի ն ՝ որ պես ա ռևտ րային բան կի աշխա տա կից , Բա թու մ տե ղա փոխ վե լը : Նույն այդ տա րի նա Թե ո դո սի ա յում այ ցե լում է ծո վանկար չու թյան իշ խող նա հա պե տին ՝ Հովհան նես Այ վա զովս կուն , ով քա ջա լե րում է Շա պա նե ա նին հե տա մուտ լի նե լ ար վես տագե տի կա րի ե րային : Այս հան դի պու մը , ի նչ պես նաև հա յա տյաց մի ջա վայ րը սուլ թան Աբ դուլ Հա մի դի II-ի Թուր քի ա յում , դր դում են Շապա նե ա նին ըն տա նի քի հետ տե ղա փոխ վել Փա րիզ 1894-ին : Ժյու լի ա նի ա կա դե մի ա յում շա րու նա կե լով կր թու թյու նը Գուս տավ Մո րոյի ու Ժան-Պոլ Լո րե նի մոտ , Շա պա նե ա նը ձևավորվեց որպես բազմաժանր նկարիչ , որի գործե րում ա կա դե մի ա կան գեղան կար չու թյան կա ռու ցո ղա կա նու թյունն ու խոհր դա պաշ տության ա ռեղծ վա ծայ նու թյու նը շաղ կապ վում է ին ի մպ րե սի ո նիզ մի ար դի ակա նու թյան հետ : Այդ ո ճ ն իր ե կր պա գու նե րին գտավ Եվ րո պայում , Ա ՄՆ-ո ւմ և ան գամ Ե գիպ տո սում , որտեղ Շա պա նե ա նը կազմա կեր պել է մի շարք անհատական ցուցահանդեսներ ։
Թեև նա հիմ նա կա նում հայտ նի էր Ֆրանսիայի և Ա նգ լի այի ծո վափ նյա տե սա րաննե րի իր բնա պատ կեր նե րով , Շա պա նե ա նը նաև նա տյուր մոր տի գե րա զանց վար պետ էր : « Ս պի տակ վար դե րը » նկար չի ո ճա կան մո տեցումների հիանալի օրինակ է ՝ միագույն հարթ ֆո նին ծա ղիկ նե րի կենտ րո նա դիր կոմ պո զիցիայով : Շա պա նե անը հմ տո րեն աշ խա տացնում է իր սի րե լի պաս տե լային տեխ նի կան , ա ռա ջաց նե լով ա չք շոյող թավ շան ման մթնո լորտ : Ցու ցադ րե լով ե րփ նագ րի իր բա ցառիկ ու նա կու թյուն ներր , նա օ գտ վում է ներ կի ըն դա մե նը մի քա նի բծե րից ՝ ծաղ կա մա նի ջու րը և վար դի նուրբ թա ղան թը խաբ կանքային ճշգր տու թյամբ փո խան ցե լու հա մար : Այս տեխ նի կա կան ճար տա րու թյու նը , ի նչ պես և բնու թյան վա ղան ցիկ հմայ քի պոե տիկ ու ժը որ սա լու ձիր քը , ամ րագ րե ցին Շա պա նե ա նի կա յուն ներկայությունը Փա րի զյան սա լոն ներում , ինչպես և նրա Պատ վո լե գե ո նի շքան շանը ՝ 1910-ին :
Սա կայն նկար չի է ֆեկ տային նկար չու թյունն ար դեն հնա մաշ էր 1900-ա կան նե րի վեր ջին , ե րբ ա վան գար դիստ նե րի ան սանձ փոր ձար-
© Cafesjian Museum Foundation