My first Publication Vigen Catalog Teaser | Page 34

Տ Ա Ր Ա Գ Ի Ր Ն Ե Ր Ն Ո Ւ Ե Ր Ա Զ Ո Ղ Ն Ե Ր Ը . E X I L E S A N D D R E A M E R S
134
Հե րան Շա բան ( Հ երանտ Շա պա նեան )
1887 Է րզ րում , Օս մա նյան կայս րու թյուն – 1939 Նանտ , Ֆրան սի ա
Հե րան Շա բա նի բազ մա կող մա նի գոր ծու նեությու նը բնո րո շում է միջ-պա տե րազ մյան տարի նե րի փա րի զյան ար վես տի դաշ տի ներ քին հակասություններից շատերը ։ Սադրող , էրոտիկ մերկանկարների և բանվոր դասակարգի դժգույն պատ կեր նե րի այս հե ղի նա կը , ա ռա վել հայտ նի էր որ պես գե ղա տե սիլ , ծո վափ նյա բնան կար ներում մասնագիտացած օֆորտիստ և ջրանկարիչ ։ Նրա ստեղ ծա գոր ծու թյու նը կտ րուկ շեղ վում էր ձկ նոր սա կան նա վա հան գիստ նե րի ի մպ րե սիոնիս տա կան տե սա րան նե րից , դե պի փա րի զյան կ յան քը ներ կա յաց նող ՝ գրե թե գրո տե սա կային պատ կե րա վո րում նե ր ։ Ե րանգ նե րի այս տե սակ տատանումները , որակում են Շաբանին իբրև իր քաոսային ժամանակների խորշելի կողմերով հետաքրքրված , սակայն շուկայական քմահաճույ ք- ներից առկախված արվեստագետի ։
Էրզ րու մի հայ կա կան հա մայն քում մե ծացած Շա բա նն ա կան ատես է ե ղել թե ՛ իր ժո ղովր դի տա ռա պանք նե րին , թե ՛ իր հոր ՝ համ բա վա վոր ծովանկարիչ և նատյուրմորտի վարպետ Արսէն Շա պա նե ա նի հա մառ հա վակ նու թյուն նե րին ։ 1894-ին Աբ դուլ Համիդ II-ի կազ մա կեր պած ջարդերի շեմին , ընտանիքի հետ Փարիզ տեղափոխվե լուց հե տո , Շա բա նը ճար տա րա պե տու թյուն է ու սա նել Գե ղե ցիկ ար վեստ նե րի դպ րո ցում և այցելել է նշա նա վոր ա կա դե մի ա կան նկա րիչ Ֆեր նան Կոր մո նի ար վես տա նո ցի դա սըն թացներին ։ Հավանական է , որ Հերանն աշխատել է հոր մոտ , վերջինիս արվեստանոցում ՝ նախքան Փարիզի արվեստաբեմ ներխուժելը ։
Ա կա նա վոր Շա պա նե ան ա վա գի ստ վե րից ձերբա զատ վե լու մղու մը ա կն հայտ է ոչ մի այն Շաբանի եվրոպամետ անվանափոխումից , այլև նկար չի ստեղ ծա գոր ծա կան ո ւղղ վածու թյու նից դեպի Փարիզյան բարերի , հասարակաց տների ու գաղթական բանվորների գարշ սանդրամետը ։ Դա հա կադ րույթն էր այն տե սակ « բա րե հա ճո » ար վես տի , ո րով Ար սէն Շա պա նե ա նը կա ռուցել էր իր միջազգային հեղինակությունը , և որը Շա բա նը նույն պես ստիպ ված էր ար տադ րել ե կա մուտ ու նե նա լու հա մար ։ Ցու ցա հան դե սում ը նդ գրկ ված նրա ե րեք գոր ծե րը հա րու ցում են նկարչի քաղաքականորեն զգայուն տեսլականը , որով Շաբանը աղերսվում է եվրոպական արդի արվեստի սոցիալ-ռեալիստական հոսանքներին ։ Միաժամանակ , դրանք ներկայացնում են նկարչի տեխ նի կա կան հմ տու թյուն նե րի և ո ճա կան մոտեցումների բազմազանությունը ։ Օգտվելով կու բիզ մի և է քսպ րե սի ո նիզ մի լեք սի կո նից , Շաբա նը , այդուհանդերձ , եր բեք չէր հրա ժար վում իր գործերի պատմողական ներուժից ։
Զ գա լի հա ջո ղու թյան հաս նե լով ֆրանսի ա ցի նկարիչների սալոնում , Շաբանը նաև անդամակցել է ֆրան սա հայ արվես տա գետ նե րի « Ա նի » մի ու թյա նը ։ Հետաքրք րա կան է , որ նա Հա յաստա նը պաշ տոնա պես ներ կա յաց նող մի ակ արվեստագետն էր 1920-ին Ժնևում կայացած արդի արվեստի խոշոր միջազգային ցուցադրությանը ։ 1929-ի « Paris-Soir » թեր թում հրա տա րակ ված հար ցազ րույ ցից կա րե լի է են թադ րել , որ նա բիրտ բնա վո րու թյան տեր մարդ էր , ի սկ ը ստ Օննիկ Ավետիսեանի ՝ Շաբանը հակված էր դեպրեսիայի բռնկումների , որոնք ի վերջո հասցրեցին նրա ի նք նաս պա նու թյա նը ՝ Ֆրանսիայի Նանտ քաղաքում ։
Շաբանի ՝ մտավորականորեն ճկուն և գեղագիտորեն բազմաշերտ ժառանգությունը հոդավորում է հայ արդի գեղանկարչության անցումը 19-րդ դարի վերջի իր կազմավորման շրջանից , դեպի սփյուռքահայ արվեստագետների ավանգարդիստական հա վակ նու թյուն նե րը ՝ 1920-ա կան նե րին ։ ( ՎԳ )
Գրականություն Onnig Avedissian , էջ 85 ; Դա նի ել Դզ նու նի , էջ 369 ; Շա հեն Խա չատ րյան , էջ 23 ; Garig Basmadjian , A

© Cafesjian Museum Foundation

Century of French-Armenian Painting ( 1879-1979 ), Gorky Gallery , Paris , 1979