Վա հէ Հե քի մե ան
1914 Օր դու , Օս մա նյան կայս րու թյուն – 1997 Փա րիզ , Ֆրան սի ա
Ցե ղաս պա նու թյան ժա մա նակ ծնող նե րին կորց րած Վա հէ Հե քի մե ա նը մե ծա ցել է Կոստանդ նու պոլ սի որ բա նոց նե րում , նախ քան Ֆրան սի ա տե ղա փոխ վե լը ։ 1928-ին հաստատ վե լով Փա րի զում , նկա րի չը մաս նակ ցել է ար վես տի դա սըն թաց նե րի ՝ մի ա ժա մա նակ աշ խա տե լով որ պես կոմեր ցի ոն լու սան կա րիչ ։ Հայ րե նա կան պա տե րազ մի տա րի նե րին նա ծա ռայել է ֆրան սի ա կան բա նա կում և շուրջ հինգ տարի անցկացրել է գերմանական բանտում ։ Եր կար ա պա քի նու մից հե տո ՝ 1953-ին , Հե քի մե ա նն ո ւշ մաս նա գի տա կան ան ցում է կա տա րել դե պի գե ղան կար չու թյուն ։ Իր ա ռաջին ի սկ ցու ցադր ված աշ խա տանք նե րը ներկա յաց նում են նրան , որ պես տաշիս տա կան ոճի ՝ մռայլ ու խորունկ վերացական նկարների համարձակ վարպետի ։
Հան դի սա նա լով եվ րո պա կան ( ա ռա ջին հերթին ՝ ֆրան սի ա կան ) պա տաս խա նն ա մերի կ յան ա բստ րակտ է քսպ րե սի ո նիզ մին , տա շիզ մը զար գա ցավ որ պես « Art Informel » ո ւղ ղու թյան ճյու ղա վո րում ։ Ոչ ե րկ րա չափական ա բստ րակտ ար վես տի այս ձևաչափը , շեշ տադ րում էր ար վես տա գե տի նե րաշ խարհը ՝ ժես տային և հո սուն բծան կա րի մի ջո ցով ։ Սա կայն Հե քի մե ա նի կտավ ներն ու գծան կարնե րը գոր ծադ րում են ոչ այն քան ժես տային տեխ նի կան , որ քան շեր տե րի ու տեքս տուրա նե րի խա ղը ։ Նրա յու ղա ներկ ու ան գամ թա նա քով ար ված գոր ծե րի խիտ և թանձր մա կե րես նե րը ՝ ի նչ պես այս ցու ցադ րու թյա նը ներ կա յաց ված ցու ցան մու շում , վերհանում են բնու թյան նյու թա կան զգա ցո ղու թյու նը . այրված հո ղը , ժայ ռե րի քար քա րոտ ծալ քե րը և գետերի մթագնած խորքերը :
Հե քի մե ա նի խորհր դա լից վեր նագ րեր կրող պատ կեր նե րը (« Աք սոր », « Ան սահ ման ու ղի », « Հայ կա կան ե րգ » և այլն ) հա ճախ ար ծարծում են նկա րագ րու թյու նից կամ պա տու մից ան դին գտն վող եր ևույթ ներ : Է ու թե նա կան փնտր տուքն այդ վե րա ցա կան գոր ծե րում նրա ստեղ ծա գոր ծու թյուն նե րին հա ղոր դում է սիմ վո լիս տա կան , մե տա ֆի զիկ հատ կություն ներ : Այդ ա ռու մով , Հե քի մե ա նը ո րոշա կի ո րեն շեղ վում է 1960-80-ա կա նե րի եվ րո-ա մե րի կ յան վե րա ցա կան նկար չու թյան տեն դենց նե րից , ո րոնք մե ծա մա սամբ կենտրո նա ցած է ին ար վես տա գե տի ներաշ խար հի , կամ էլ գե ղան կա րի ՝ որ պես ի նք նա վար տիրույ թի , վեր լու ծա կան կազ մաքանդ ման վրա :
Հե քի մե ա նը մե ծա մա սամբ ան ջատ է ե ղել ֆրան ս ա հայ մշա կու թային շր ջանակ նե րից , ո րոնք ա ռանձ նա պես ու շադ րություն չեն դարձ րել իր ար վես տին : Այ դուհան դերձ , արվես տա գետն այ ցե լել է Խորհր դային Հա յաստան 1983-ի ն ՝ պե տական պատ կե րաս րա հին նվի րա բե րե լով իր ստեղ ծա գոր ծու թյուն նե րի մի մեծ հա վաքա ծու : ( ՎԳ )
Գրականություն Դա նիել Դզ նունի , էջ 264-265 ; Շա հեն Խաչատրյան , էջ 92-93
© Cafesjian Museum Foundation