Տ Ա Ր Ա Գ Ի Ր Ն Ե Ր Ն Ո Ւ Ե Ր Ա Զ Ո Ղ Ն Ե Ր Ը . E X I L E S A N D D R E A M E R S
28 ք յան ար վես տա գե տը մե լա մաղ ձո րեն հետ է կանգ նում , որ պես զի տես նի թե ի նչ կա րե լի է պահ պա նել և փո խան ցել հա կա մար տու թյուննե րի ժա մա նակ նե րում :
Տ վյալ պա րա գա յում է ա կան է շեշ տել այս գե ղար վես տա կան ի րո ղու թյուն նե րի միջմշա կու թային բնույ թը : Ի տար բե րություն « ազ գայի նի » ձևի փնտր տուք նե րին խորհր դա հայ ար վես տում ՝ սփյուռ ք յան տես լա կանն ա մորֆ է ու ա ղերս ված շր ջապա տող աշ խար հին : Այն զե տե ղում է հայ ի նք նու թյու նը ժա մա նա կա կից հան րու թյուննե րին ա ռնչ վող ա վե լի մեծ խն դիր նե րի տի րույ թում ՝ վերածելով այն հա մա մարդկային հն չե ղու թյուն ու նե ցող ձայնի ։ Տե սեք , օ րի նակ , թե ի նչ պես էր փա րի զաբ նակ հայ ի մպ րե սի ո նիստ Հրանտ Ա լյա նա քը ՝ 1927-ին հրա տա րակ ված իր ակ նար կում քն նա դատում հայ րե նա կից մի ե րի տա սար դի , ո րը փա րի զյան սա լոն նե րից մե կում ցու ցադ րել էր մա նի ֆես տով զին ված ֆու տու րիս տա կան մի գործ : Ա լյա նա քը հա մոզ ված ի րա պաշտ էր , մինչ դեռ նկա րի չը , ո րի վրա նա այդ քան ան վե րա պա հո րեն հար ձակ վում էր , հա վանա բար ե րի տա սարդ Եր վանդ Քո չարն է ր ՝ ար վես տում իր սե փա կան գե ղար վես տական շար ժու մը ստեղ ծե լու հա վակ նու թյուն ու նե ցող թիֆ լի սե ցի ա վան գար դիս տը : Այս բևե ռաց նող բա նա վե ճը պար զա պես եր կու հայ նկա րիչ նե րի պայ քար էր : Դա նաև ար դիա կա նու թյան հին ու նոր մար տիկ նե րի միջև էր : Նրանք ժա մա նա կա կից ար վես տը միջազ գայ նո րեն ձևա վո րող գոր ծըն թաց նե րին լոկ կող քից հետ ևող ար վես տա գետ ներ չէ ին , այլ ՝ դրանց ո ւղ ղու թյու նը սահ մա նող ակտիվ գործակալներ ։ 16 Հետ ևա բար , տա րագ րու- թյան բա ցա սա կան փոր ձը կա րող էր նաև հա տել մշա կու թային լու սանց քայ նու թյու նը և հան գեց նել կառուցողական ներ գոր ծու թյան :
Այս հա մա մարդ կային նշա նա ռու թյունն արտա ցոլ ված է նաև մեր ցու ցա հան դե սը կազմող նմուշներում : Հայ կա կան մշա կույ թում ՝ թղ թի ու տպագ րու թյան հան դեպ ակ նա ծանքը մարմ նա վո րող այս գոր ծե րը ցու ցում են գրա ֆի կա կան ար վես տի նկատ մամբ ան սպառ հե տաքրք րու թյու նը Սփյուռ քում : Ցու ցա հան դե սից կա րե լի է եզ րա կաց նել , որ քսա նե րորդ դա րի սփյուռ քա հայ նկա րիչ ներն ի րենց հիմ նային ներդ րում ն են ու նե ցել արդի ար վես տում հե ՛ նց որ պես վի մագ րանկարիչ ներ և պատ կե րա զար դող ներ : Թղ թի հեն քով ար վես տը նաև իր դերն ու ներ սփյուռքա հայ ի նք նու թյունն աշ խար հագ րա կան և քա ղա քա կան բա ժա նում նե րում տե ղա կայելու փոր ձե րում : Հեշ տու թյամբ փո խադր վող և ( տ պա գիր գոր ծե րի դեպ քում ) տա րաբաշխ վող այս աշ խա տանք ներն են թադ րում են բազ մա թիվ գոր ծա ռույթ ներ ՝ որ պես մասունք ներ , հա վա քա ծո ներ , փո խա նակ ման նշ խար ներ և հի շո ղու թյան ա նոթ ներ : Այն ի նչ կա րե լի է բնո րո շել ի բրև ան ց յալ դա րաշրջանի « ս փյուռ ք յան » տե սո ղա կան մշա կույթ , մե ծա մա սամբ սե րում է նմա նա տիպ ար վեստից ։ Տվյալ ժա ռան գու թյան շր ջա նակ ներն ու նշա նա կու թյու նը դեռ կա րոտ են պատ շաճ գնա հա տա կա նի , ին չին հա մես տո րեն միտված է նաև սույն նա խա գի ծը ։
Հա վա քու մը և հի շո ղու թյան ստեղ ծու մը
Ան ցո ղիկ մշա կու թային հա մա տեքս տե րում և գա ղութ նե րում ստեղծ ված ար վես տի գոր ծե-
© Cafesjian Museum Foundation
16 . Հրանտ Ալեանաք , « Նկարչական նոր հոսանքները », Մ . Չուհաճեան , Թ . Ազատեան ( խմբ .), Ընդարձակ տարեցոյց , Տպագրութիւն Կիւթէմպէրկ Կ . Ն . Մագասճեան , Իսթանպուլ , 1927 , էջ 219-233 ։