Mi primera publicacion Catálogo de Pensar coas mans | Page 385

383
positivamente como parte dun todo (o ornamento ao servizo dos modelos
da estaturia grega ou das catedrais góticas) pero nunca de xeito único. Así
mesmo a proliferación e profusión do decorativismo sempre se vai identifi-
car coa decadencia dun estilo. Xa nos comezos do século xx, o arquitecto
Adolf Loos, co seu revolucionario escrito Ornamento e Delito5, se distan-
cia desa identificación detalle-feminino, pero si alerta sobre a vacuidade
do ornamento na modernidade, e o perigo de traer con esta práctica a
seriación da mecanización, fronte ao detalle «artesanal» que compón un
obxecto de calidade, como sería o caso dos compoñentes dun Rolls Royce,
tal e como tamén recolle o filósofo contemporáneo Baudrillard.

A realidade artesá baséase no detalle ou no pequeno, pero nun
proceso que abrangue idea, observación, ensaio, repetición, transforma-
ción… Esa concentración de pensamento e oficio manual está presente nas
pezas que se producen á man na actualidade. A identidade dun territorio
ou os elementos naturais parecen arrincarse do seu contexto para formar
parte de determinados recipiente ou xoias (o Premio Artesanía de Galicia
2018 a Ana Tenorio polo seu xogo de café exemplifica esta filosofía de
traballo). A artesanía acaba de conquistar nos últimos anos un lugar no
que coexiste con outras especialidades creativas, no que xa fai tempo se
esvaeceron as fronteiras das linguaxes formais e as clasificacións sexistas
académicas.

Por outra banda a presenza da muller na artesanía é común ao
papel da muller na historia dos traballos. Se o gremio é unha organización
masculina, o papel das mulleres artesás enténdese dentro desa menor
dedicación histórica aos oficios ata practicamente o século xx. A autoría
de mulleres na artesanía en Galicia non é allea ao contexto xeral dos sécu-
los pasados.

No caso das tres artesanías que nos ocupan, cabe subliñar
que no tocante á cerámica, grazas aos estudos de Luciano García-Alén6,
coñecemos o traballo das oleiras galegas no eido tradicional. Na olería
de Portomourisco existe unha clara dedicación das mulleres oleiras, que
utilizaban o torno baixo —máis fácil de usar e transportar— e traballa-
ban intensivamente durante o verán7, mentres os homes se encargaban
do forno e da comercialización. En Gundivós, caracterizado tamén polo
uso do torno baixo, a presenza de mulleres está claramente recollida por
García Alén; xa máis próximas no tempo destacan nomes como a oleira
de Gundivós, Obdulia Rodríguez, actualmente xubilada, artesá que alude
a unha tradición antiga, cunha técnica de torno baixo que produce un
tipo específico de recipientes. Moitas mulleres colaboraban nos traballos
derivados da cerámica, desde levar os «cacharros» ao forno ata a venta dos
mesmos, caso das regateiras da aldea de Loñoá das Olas8, que se encarga-
ban de comercializar os recipientes oleiros.

Na actualidade, e nos núcleos oleiros tradicionais, destacan arte-
sás femininas como Pepa Lombao de Bonxe, unha defensora desta olería
tan antiga e única. Tamén temos nomes como Carmen Isabel Labrador,