խորհրդանշաններ բար : Դե ռևս 19-րդ դա րի երկ րո րդ կե սին հայ հա սա րա կու թյան հա մար ազ գային , ոչ պաշ տո նա կան օրհ նե րգ էր դար ձել Մի քայել Նալ բան դյա նի « Ի տա լա ցի աղջ կա եր գը » բա նաս տեղ ծու թյան հիման վրա ստե ղծ ված եր գը : Ի տա լա ցի բա նաս տե ղծ Լո ւի ջի Մեր կան տի նի ի ՝ 1857թ . գրած այս ստեղ ծա գոր ծու թյան բնօ րի նա կին (« Ի տա լա ցի հնձ վո րուհու …»), Մ . Նալ բան դյա նը ծա նո թա ցել էր 1859թ . և նույն տա րին էլ թա րգ մանել : Բա նաս տեղ ծու թյո ւնն ա ռա ջին անգամ տպա գր վել է Ստե փա նոս Նա զարյան ցի « Հյու սի սա փայլ » հան դե սո ւմ 1861թ .: Թե երբ է այն վե րած վել եր գի , և ով է ե րա ժշ տու թյան հե ղի նա կը ՝ պատմու թյո ւնն այդ մա սին ա ռայժմ լռո ւմ է ( կան մի այն են թադ րու թյո ւն ներ , ո րո նք ա պա ցույց նե րի են կա րոտ ): Ժա մա նակին հա մա հո ւնչ այս գոր ծը շատ ա րագ սիր վո ւմ և ըն դո ւն վո ւմ է ժո ղո վր դի կողմից , կա տար վո ւմ և հն չո ւմ է ա մե նո ւր : Ըստ ա ռայժմ հայտ նի տվյալ նե րի ՝ այդ ստեղ ծա գոր ծու թյան խմ բեր գային ա ռաջին կա տա րու մը հայ հա սա րա կու թյա նը ներ կայաց րել է Քրիս տա փոր Կա րա- Մո ւր զան 1885թ . Թիֆ լի սո ւմ ՝ Արծ րու նու թա տե րաս րա հո ւմ կայա ցած հա մերգում : Այդ օ րը ոչ մի այն « Մեր hայ րենի քն » է ա ռա ջին ան գամ հն չո ւմ խմ բերգային կա տար մա մբ , այլև հայ ի րա կանու թյան մեջ ա ռա ջին ան գամ հան դես է գա լիս քա ռա ձայն երգ չա խո ւմբ ( կա զմված էր 15 այ րե րից ), ո րը հիմ նադ րել էր Կա րա-Մո ւր զան : Կա րե լի է ա սե լ ՝ այդ պա հից սկս վո ւմ է « Մեր hայ րե նիք » -ի հաղ թար շա վը : Քրիս տա փոր Կա րա- Մո ւր զան մեծ նշա նա կու թյո ւն է տվել այդ ստեղ ծա գոր ծու թյա նն ու ա ռա նձնա հա տո ւկ վե րա բեր մո ւնք ու նե ցել դրա նկատ մա մբ իր ղե կա վա րած երգ չա խըմբե րով շր ջա գայե լով գրե թե բո լոր հայկա կան հա մայնք նե րո ւմ ու Հայաս տանո ւմ ՝ մի շտ ընդ գր կել է այդ երգն իր երգա ցան կո ւմ ու նրա նով սկ սել հա մեր գը : Շու տով երգն սկ սո ւմ են ընդ գր կել նաև այդ ժա մա նակ հրա տա րակ վող գրեթե բո լոր հայ կա կան եր գա րան նե րո ւմ (« Փն ջիկ եր գա րան » `Ստ Պե տեր բո ւրգ , 1906թ ., « Ժո ղո վր դային եր գա րան » `- Բոս տոն , « Նոր Ազ գային եր գա րան », գր պա նի` Մա րզ վան , 1913թ ., « Հայ րենի եր գեր » ` Նյու Յո րք , 1919թ .,): Այն իս կա պես վե րած վո ւմ է ժո ղո վր դա կան « օ րհ ներ գի »: Բա նաս տեղ ծու թյան մի քա ռա տո ղը` « Ա մէ նայն տեղ մա հը մի է …», ան գամ ա սեղ նա գո րծ վել է Ի րա նի Սահ մա նադ րա կան հե ղա փո խու թյա նը ( 1907-12թթ .) մաս նակ ցող Դաշ նակ ցության խմ բե րի դրոշ նե րից մե կի վրա : Հն չել է նաև 1916թ . ապ րի լի 9-ին Փարի զո ւմ` Սոր բո նի հան րա հայտ Մեծ թա տե րաս րա հո ւմ կազ մա կե րպ ված « Հար գա նք Հայաս տա նին » վեր նա գիրը կրող մի ջո ցառ մա նը , որտեղ նախա գա հել է Ֆրան սի այի Խո րհր դա րանի պա լա տի նա խա գահ , Ֆրան սի այի ա կա դե մի այի ան դամ Պոլ Դե շա նե լը : Կազ մա կեր պել և մաս նակ ցել են հայտնի պե տա կան գոր ծիչ ներ ու մտա վո րական նե ր ՝ հան րային կր թու թյան և գե ղեցիկ ար վե ստ նե րի նա խա րար , Ֆրանսի այի գի տու թյո ւն նե րի ա կա դե մի այի ան դամ Պոլ Պե նլ ևեն , Ֆրան սի այի և ար տա սահ մա նյան երկր նե րի բա րե կամու թյան միության նա խա գահ , Ֆրանսի այի ա կա դե մի այի ան դամ Ա նա տոլ Ֆրան սը , հայտ նի կոմ պո զի տոր Կա միլ Սեն Սան սը և ու րիշ ներ : Դե ռևս 20-րդ դա րի սկզ բին « Մեր Հայ րե նիք » -ի ե րաժշ տու թյա նն ան դրա դար ձել են հայ և օ տար ե րա ժի շտ ներ , ո րո նք թե դաշնա վո րել են և թե փո խադ րու թյո ւն ներ ա րել : Կո մի տա սի սի րած ա շա կե րտ ներից Բար սեղ Կա նա չյա նը ևս ան դրադար ձել է այդ ստեղ ծա գոր ծու թյա նը և 1909 ու 1911թթ . Կ . Պոլ սո ւմ հրա տարա կած իր « Հայ կա կան եր գեր » նույն ա նու նը կրող ժո ղո վա ծու նե րո ւմ զե տեղել իր իսկ դաշ նա վո րած տար բե րա կը : Հե նց նրա տար բե րա կն էլ հն չել է 1918թ . օ գոս տո սի 1-ին ՝ Հայաս տա նի Խո րհր դի բաց ման ա ռի թով , և դար ձել Հայաս տանի Հան րա պե տու թյան պաշ տո նա կան օրհ ներ գը : « Ե րբ , իր խօ սքն ա ւար տե լուց յե տոյ , Սա հա կե ա նը ( Հայաս տա նի Խորհր դի նա խա գահ` Ա վե տիք Սա հակյա նը – Ա . Ա .) ար տա սա նեց` « Յայ տարա րո ւմ եմ Հայաս տա նի Խո րհր դի նիստը բաց ւած », -դո ւր սը , Խո րհր դա րա նի շէն քի գլ խին , բա րձ րա ցաւ Հան րա պետու թե ան ե ռա գոյն դրօ շա կը և հա զարա ւոր բե րան ներ ո րո տա ցին` « կեցցէ ՛»: Ծա փա հա րու թի ւն նե րը թն դաց րին օ դը : Հն չեց « Մեր Հայ րե նիք » -ը : Զօր քը պատ ւի կե ցա ւ …»: Շատ չան ցա ծ ՝ Հայաստա նի Հան րա պե տու թյան խո րհր դանշան նե րն էլ ժո ղո վր դի մեծ մա սի հետ դար ձան վտա րան դի և պահ պան վե ցին Հայ սփյո ւռ քո ւմ ՝ ոչ որ պես սո սկ պատմա կան ան ցյա լի մա սո ւնք ներ , այլ հայոց ի րա վա կան պե տու թյան վկա ներ և , ի վեր ջո , փո խա նց վե ցին հայոց պետա կա նու թյան ի րա վա հա ջո րդ մեր նորան կախ պե տու թյա նը :
Բարսեղ Կանաչյան
« ՀՅ Դաշնակցութեան պատմութեան թանգարան » հիմնադրամ
2 ( 22 ) 2013
25