"MENQ" (We) magazine. 22 | Page 14

Դաշնակցութեան պատմութեան
պետություն
Ալեքսանդր Խատիսյան
Համո Օհանջանյան
2 (22) 2013
14
ֆի­նա­նս­նե­րի՝ Խա­չա­տո­ւր Կար­ճի­կ յան: Հու­լ ի­սի 28-ին ար­դա­
րա­դա­տու­թյան նա­խա­րար նշա­նակ­վեց Գրի­գ որ Տեր-Պետ­
րո­սյա­նը: ՀՀ-ն պառ­լա­մ են­տա­կան հան­րա­պե­տու­թյո­ւն էր:
Հայաս­տա­նի խո­րհր­դի ան­դրա­նիկ նիս­տը գու­մար­վեց 1918թ.
օ­գ ոս­տո­սի 1-ին: Կու­սակ­ցա­կան և ազ­գային տե­սա­կե­տից այն
ու­ներ հետ­ևյալ պատ­կե­րը. 18 դաշ­նակ­ցա­կան, 6-ա­կան ներ­
կայա­ցու­ցիչ սո­ցի­ալ-դե­մոկ­րատ­նե­րից, սո­ցի­ա­լ ի­ստ-հե­ղա­
փո­խա­կան­նե­րից և Հայ ժո­ղո­վ ր­դա­կան կու­սակ­ցու­թյու­նից, 2
ան­կու­սակ­ցա­կան, 6 մահ­մ ե­դա­կան, 1 ռո­ւս և 1 եզ­դի: Օ­գ ոս­
տո­սի 6-ին խո­րհր­դա­րա­նը հաս­տա­տեց կա­ռա­վա­րու­թյան
գոր­ծու­նե­ու­թյան ծրա­գի­րը, ո­րից հե­տո ՀՀ իշ­խա­նու­թյո­ւն­նե­րը
ձեռ­նա­մո­ւխ ե­ղան նո­րան­կախ հան­րա­պե­տու­թյան առջև ծա­
ռա­ցած բազ­մա­թիվ հիմ­նա­խն­դիր­նե­րի կար­գա­վոր­մա­նը:
Մի­նչև 1920թ. մայի­սը ՀՀ կա­ռա­վա­րու­թյու­նը կոչ­վո­ւմ էր մի­
նի­ստր­նե­րի խոր­հո­ւրդ, իսկ դրա­նից հե­տո՝ նա­խա­րար­նե­րի
խոր­հո­ւրդ: Հան­րա­պե­տու­թյան եր­կու­սու­կես տար­վա (1918թ.
մայիս – 1920թ. դեկ­տեմ­բեր) գոյու­թյան ըն­թաց­քո­ւմ ՀՀ չո­րս
վար­չա­պետ­նե­րն էլ (Հով­հան­նես Քա­ջազ­նու­նի՝ 1918թ. հու­նիս
– 1919թ. օ­գ ոս­տոս, Ա­լեք­սա­նդր Խա­տի­սյա­ն՝ 1919թ. օ­գ ոս­տոս
(փե­տր­վա­րից վար­չա­պե­տի պաշ­տո­նա­կա­տար էր) – 1920թ.
մայիս, Հա­մա­զա­սպ Օ­հան­ջա­նյա­ն՝ 1920թ. մայիս – նոյեմ­
բեր, Սի­մոն Վրա­ցյա­ն՝ 1920թ. նոյեմ­բեր-դեկ­տեմ­բեր) ե­ղել են
կա­ռա­վա­րող ՀՅԴ ան­դամ­ներ, ե­ղած հի­նգ կա­ռա­վա­րու­թյո­ւն­
նե­րո­ւմ կար­ևոր նա­խա­րա­րու­թյո­ւն­նե­րը պատ­կա­նել են դաշ­
նակ­ցա­կան­նե­րին: Եր­կու ան­գամ ստե­ղծ­վել է կոա­լ ի­ցի­ոն կա­
ռա­վա­րու­թյո­ւն՝ մե­կը՝ Հայ ժո­ղո­վ ր­դա­կան կու­սակ­ցու­թյան հետ
(1918թ. նոյեմ­բեր – 1919թ. հու­նիս), մյու­սը՝ սո­ցի­ա­լ ի­ստ-հե­
ղա­փո­խա­կան­նե­րի հետ (1920թ. նոյեմ­բե­րի 23 – դեկ­տեմ­բե­րի
2): Հայաս­տա­նի խոր­հո­ւր­դը հան­րա­պե­տու­թյան ազ­գաբ­նակ­
չու­թյան կող­մից ընտր­ված մար­մին չէր: ՀՀ ներ­քա­ղա­քա­կան
դրու­թյան կայու­նա­ցու­մից հե­տո` 1919թ. հու­նի­սի 21-23-ին
հա­մա­մաս­նա­կան ընտ­րա­կար­գ ով տե­ղ ի ու­նե­ցան խո­րհր­դա­
րա­նա­կան ընտ­րու­թյո­ւն­ներ: Ընտ­րե­լու ի­րա­վո­ւնք ու­նե­ին 20
տա­րին լրա­ցած եր­կու սե­ռի բո­լոր քա­ղա­քա­ցի­նե­րը, նաև ՀՀ
տա­րած­քո­ւմ ա­պաս­տա­նած արևմ­տա­հայ գաղ­թա­կան­նե­րը:
Խո­րհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թյո­ւն­նե­րը բոյ­կո­տեց ազ­դե­ցու­
թյա­մբ հան­րա­պե­տու­թյու­նո­ւմ երկ­րո­րդ քա­ղա­քա­կան ու­ժը`
Հայ ժո­ղո­վ ր­դա­կան կու­սակ­ցու­թյու­նը: Ընտ­րու­թյո­ւն­նե­րին
չմաս­նակ­ցե­ցին նաև հայ կո­մու­նի­ստ­նե­րը: Ըստ այդմ էլ` խո­
րհըր­դա­րա­նի 80 պատ­գա­մա­վո­րա­կան տե­ղ ից 72-ը զբա­ղեց­
րեց ՀՅԴ-ն, 4 տեղ ստա­ցան սո­ցի­ա­լ ի­ստ-հե­ղա­փո­խա­կան­նե­
րը, 1 պատ­գա­մա­վոր ան­կու­սակ­ցա­կան էր: Ընտր­վե­ցին նաև 1
եզ­դի և 2 թո­ւրք (ադր­բե­ջան­ցի) պատ­գա­մա­վոր­ներ:
Նո­րըն­տիր խո­րհր­դա­րա­նի հան­դի­սա­վոր բա­ցու­մը տե­ղ ի ու­
նե­ցավ 1919 թ. օ­գ ոս­տո­սի 1-ին: Խո­րհր­դա­րա­նի նա­խա­գահ
ընտր­վեց Փա­րի­զո­ւմ գտն­վող Ա­վե­տիս Ա­հա­րո­նյա­նը: Օ­գ ոս­
տո­սի 7-ին կա­զմ­վեց նոր կա­ռա­վա­րու­թյո­ւն՝ Ա. Խա­տի­սյա­նի
նա­խա­գա­հու­թյա­մբ: Խո­րհր­դա­րա­նն ա­ռա­նց ընդ­մի­ջո­ւմ­նե­րի
գոր­ծեց մի­նչև 1920 թ. մայի­սի 5-ը, երբ բո­լ շ­ևիկ­նե­րի հա­կա­պե­
տա­կան ապս­տամ­բու­թյու­նը ճն­շե­լու պատ­ճա­ռա­բա­նու­թյա­մբ
ու­ղա­րկ­վեց հար­կա­դիր ար­ձա­կո­ւր­դի` օ­րե­նսդ­րա­կան լի­ա­զո­
րու­թյո­ւն­նե­րը փո­խան­ցե­լով կա­ռա­վա­րու­թյա­նը: Հաս­տատ­վեց
Հա­մա­զա­սպ Օ­հան­ջա­նյա­նի ղե­կա­վա­րած բյու­րո-կա­ռա­վա­
րու­թյան դիկ­տա­տու­րան. կա­ռա­վա­րու­թյան ան­դամ­ներ դար­
ձան իշ­խող ՀՅԴ բյու­րոյի ան­դամ­նե­րը: Սա­կայն բո­լ շ­ևի­կ յան
ապս­տամ­բու­թյան ճն­շու­մից հե­տո բյու­րո-կա­ռա­վա­րու­թյու­նը
հրա­ժա­րա­կան չներ­կայաց­րեց: Խո­րհր­դա­րա­նն աշ­խա­տան­քի
վե­րա­դար­ձավ մի­այն 1920 թ. թո­ւրք-հայ­կա­կան պա­տե­րազ­մի
օ­րե­րին: 1920 թ. դեկ­տեմ­բե­րի 2-ին ՀՀ-ի խո­րհր­դայ­նաց­մա­մբ
ի­րե­նց գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը դա­դա­րեց­րին ՀՀ Խո­րհր­դա­րա­նն ու
կա­ռա­վա­րու­թյու­նը: