ZAPROSZENIE DO SKŁADANIA PRAC.
80. ROCZNICA PROCESU NORYMBERSKIEGO
Instytut Pileckiego w Berlinie
3–4 grudnia 2025 r. w Berlinie odbędzie się konferencja zatytułowana „Nieznane dziedzictwo procesów norymberskich: podejścia regionalne i perspektywy w Europie Środkowo-Wschodniej”. Poniżej można znaleźć informacje dotyczące zaproszenia do składania prac.
Celem konferencji jest przedstawienie najnowszych badań i zachęcenie naukowców
z różnych krajów do refleksji nad dziedzictwem procesów norymberskich, specyfiką procesów dotyczących zbrodni wojennych w Europie Środkowo-Wschodniej oraz obecnym stanem badań nad ściganiem osób podejrzanych o zbrodnie międzynarodowe. Dziś potrzebna jest krytyczna analiza inicjatyw podejmowanych
w trakcie i po wojnie, uwzględniająca narracje regionalne oraz rzeczywisty wpływ państw na opracowanie międzynarodowego prawa karnego.
Termin składania prac: 5 września 2025 r.
Propozycję referatu (maks. 300 słów)
i krótką notatkę biograficzną należy przesłać na adres: [email protected]
Powiadomienie o przyjęciu: do 30 września 2025 r.
Planujemy opublikować tom redakcyjny poświęcony tematyce konferencji. Autorzy referatów konferencyjnych zostaną poproszeni o przesłanie manuskryptów rozdziałów do 15 marca 2026 r.
Rok 2025 to 80. rocznica rozpoczęcia pracy Międzynarodowego Trybunału Wojskowego (IMT) w Norymberdze – przełomowej serii procesów w rozwoju międzynarodowego prawa karnego i kluczowego momentu
w konfrontacji ze zbrodniami popełnionymi podczas II wojny światowej, a także
w rekonstrukcji powojennego porządku globalnego. Zasady prawa międzynarodowego przyjęte w Statucie IMT (Karta Norymberska) oraz werdykt IMT z 1 października 1946 r. zostały zatwierdzone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w uchwale z dnia 11 grudnia 1946 r.
Zasady te były następnie wielokrotnie przywoływane w pracach Komisji Prawa Międzynarodowego. Nawet podczas procesów IMT i późniejszych procesów norymberskich zasady te w znacznym stopniu kierowały strategiami ścigania i karania zbrodni – zarówno przed sądami krajowymi państw sprzymierzonych, jak i w ramach postępowania Międzynarodowego Trybunału Wojskowego dla Dalekiego Wschodu.
Karta Norymberska dotyczyła ścigania
i karania głównych zbrodniarzy wojennych Osi Europejskiej i była częścią porozumienia zawartego 8 sierpnia 1945 r. między rządami Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i Rządem Tymczasowym Republiki Francuskiej.
Jednak wśród autorów porozumienia ani wśród sędziów i prokuratorów Trybunału Norymberskiego nie było przedstawicieli okupowanych krajów europejskich, które doświadczyły największych okrucieństw wojennych – i na których terytoriach popełniono masowe zbrodnie, w tym Polski.
Niemniej jednak przedstawiciele tych krajów wnieśli znaczący wkład w wysiłki aliantów zmierzające do ścigania i karania sprawców zbrodni międzynarodowych, w tym poprzez zaangażowanie w Komisję ds. Zbrodni Wojennych Narodów Zjednoczonych w 1943 r. Ich osiągnięcia miały również znaczący wpływ na opracowanie prawa międzynarodowego po 1945 r. – począwszy od współpracy
w procesach norymberskich, a skończywszy na utworzeniu Konwencji o zapobieganiu
i karaniu zbrodni ludobójstwa oraz Konwencji o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości. Pomimo kluczowego znaczenia dla rozwoju prawa międzynarodowego, ten zbiór prac pozostaje mało znany i często jest pomijany – w dużej mierze z powodu powojennej transformacji tych narodów
w radzieckie państwa satelickie. Dziś dopiero zaczynamy odkrywać ich wpływ, wiążąc go ze spuścizną procesów norymberskich
i orzekaniem w sprawie zbrodni międzynarodowych w XX wieku. Wpływy te bezpośrednio ukształtowały koncepcje, które utorowały drogę do utworzenia Międzynarodowego Trybunału Karnego
w 2002 r.
Innym wciąż niedostatecznie zbadanym czynnikiem, kształtującym bieg powojennej sprawiedliwości po 1945 r., jest kontekst zimnej wojny i głęboka polaryzacja między krajami bloku wschodniego i zachodniego podczas procesów norymberskich. Doprowadziło to między innymi do zawieszenia ekstradycji zbrodniarzy wojennych ściganych w Polsce, Czechosłowacji i Jugosławii. Zarówno z perspektywy lokalnej, jak i międzynarodowej wiedza na temat regionalnych wymiarów procesów zbrodniarzy wojennych i podejrzanych o kolaborację pozostaje ograniczona. Zakres, w jakim dominujące narracje polityczne utrudniały współpracę między państwami w ściganiu sprawców, również wymaga pełnej oceny.
Materiały konferencyjne będą koncentrować się na następujących obszarach tematycznych:
• 80 lat Karty IMT i procesu norymberskiego
• Geneza Norymbergi (konferencja poczdamska, konferencja londyńska, inicjatywy sprzed 1945 r.)
• Błędy i niedociągnięcia projektu sojuszniczego dotyczącego rozliczenia zbrodni międzynarodowych (wykluczenie „małych państw” z IMT, brak rozliczenia zbrodni ZSRR)
• Wkład prawników z Polski i innych krajów Europy Wschodniej
• Badania biograficzne w zakresie historii prawa międzynarodowego
• Procesy zbrodniarzy wojennych po II wojnie światowej w cieniu zimnej wojny
• Sposoby i strategie wymiaru sprawiedliwości powojennej w Europie Wschodniej
i Zachodniej
• Zasady sprawiedliwego procesu za Żelazną Kurtyną
• Odszkodowania dla ofiar
• Stosowanie zasad norymberskich przed sądami krajowymi w procesach po 1945 r.
• Dziedzictwo Norymbergi – współczesne wyzwania w ściganiu sprawców najcięższych zbrodni.
Opracowanie: Dr. Dominika Uczkiewicz, Prof. Karolina Wierczyńska
Organizacja: Instytut Pileckiego we współpracy naukowej z Instytutem Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk
6