PASIAK ZAMIAST MUNDURU,
WINKIEL ZAMIAST GAPY
Piotr Chruścielski, Muzeum Stutthof w Sztutowie
Obaj należeli do „niegodnych” upamiętnienia ofiar Trzeciej Rzeszy: wśród rodaków przez wiele lat naznaczeni piętnem sabotażystów, w polskiej historiografii wciąż niewidzialni, bo uznani za hitlerowskich najeźdźców.
W sierpniu 1942 roku sąd polowy przy admirale wybrzeża północnego w Norwegii (Feldgericht des Admirals der Norwegischen Nordküste) wydał wyrok w sprawie 19-letniego Günthera z oddziału artylerii niemieckiej marynarki wojennej
w norweskim Trondheim (Marine-Artillerie-
-Abteilung 506). Skazał go na ośmiomiesięczny pobyt w więzieniu, ponieważ nie wrócił on w wyznaczonym terminie z przepustki oraz – co wyszło na jaw w trakcie czynności dochodzeniowych – tuż przed rozpoczęciem służby w marynarce (a więc w czasie, kiedy nie podlegał jeszcze jurysdykcji wojskowej!) obcował płciowo z mężczyzną1. W Rzeszy praktyki homoseksualne były penalizowane (na podstawie paragrafu 175 kodeksu karnego), karę sąd wymierzył, żeby raz na zawsze odwieść marynarza od takich „nienaturalnych” zachowań2.
Czy to kontakty seksualne z mężczyznami były powodem wydalenia z marynarki wtedy 22-letniego Helwiga Belzera? Zastanawia się nad tym jego siostrzeniec, Michael Luther: „Gdyby tak było – pisze do mnie w jednym z maili – mógłbym wtedy zrozumieć, dlaczego w rodzinie od strony matki tak niewiele się o Helwigu mówiło. Raz tylko mama mi powiedziała, że nigdy nie widziała brata z dziewczyną”3. Być może, spekuluje, presja ze strony jego rodziców, by znalazł sobie sympatię, była tak duża, że wujek wyprowadził się z domu i zaciągnął do marynarki handlowej. Jak było naprawdę, tego prawdopodobnie się nie dowiemy. Akta Helwiga z Kriegsmarine – tak jak Günther służył w artylerii (m.in. w Marine-Flak-Abteilung 226) praktycznie nie przetrwały do naszych czasów, a jedyny zachowany dokument nie daje powodów, by zakładać, iż Helwig był karany przez sądy wojskowe. Wiadomo, że karano go dyscyplinarnie, ale źródła nie podają żadnych szczegółów. W marcu 1942 roku trafił on do jednego z oddziałów o charakterze wychowawczym, w mieście Wittmund (30. Schiffs-Stamm-Abteilung), a w grudniu tego samego roku do kompanii karnej na froncie wschodnim. W lutym 1943 roku formacja ta powróciła na Półwysep Helski, ściągając tam Helwiga. W obozie koncentracyjnym Stutthof gestapo osadziło go pięć miesięcy później. W ten sposób zakończył on rozpoczętą w ramach poboru w grudniu 1940 roku służbę wojskową. Z listów, jakie wysyłał do rodziców i siostry, wynika, że w rozpętanej przez Niemcy wojnie walczyć nie chciał.
Przechowywane w archiwum rodzinnym listy pozwalają poznać Helwiga z innej perspektywy niż tylko przez pryzmat krytycznych ocen i opinii ferowanych przez dowódców wojskowych. O Güntherze
4
1 Losy Günthera, jeśli nie podano inaczej, zostały przedstawione w artykule na podstawie: Kopia wyroku sądu polowego przy admirale wybrzeża północnego w Norwegii z 14.08.1942 roku, Kopie zawiadomień z więzień wojskowych Akershus, Anklam i Torgau-
-Brückenkopf z okresu od 16.10.1942 roku do 06.04.1943 roku, Zapisy z ewidencji Niemieckiej Placówki ds. Informowania Krewnych Poległych Dawnego Niemieckiego Wehrmachtu (Deutsche Dienststelle für die Benachrichtigung der Angehörigen von Gefallenen der ehemaligen deutschen Wehrmacht – WASt), Bundesarchiv – Abteilung Deutsches Reich in Berlin-Tegel, Marinepersonalunterlagen, PERS17/SPA-Sch/387, S., Günther, 20.12.1923, b.p. Szerzej nt. postępowania sądowego zob. Bundesarchiv – Abteilung Militärarchiv in Freiburg, Verfahrensakten von Gerichten der Reichswehr und Wehrmacht, RM 123/84696. Nazwisko Günthera skrócono do inicjału. Zgodnie z zapisami federalnej ustawy archiwalnej (Bundesarchivgesetz) podanie jego nazwiska w pełnym brzmieniu będzie możliwe nie wcześniej niż w 2033 roku.
2 W kontekście wyroków wydawanych przez jurysdykcję wojskową zob. np. G. Grau, Homosexualität in der NS-Zeit. Dokumente einer Diskriminierung und Verfolgung, wyd. 2, Frankfurt am Main 2013. s. 209–241; K.D. Spangenberg, Wo ist Fritz? – Opfer des § 175 im Dritten Reich. Ein Beispiel für Militärjustiz und die Verfolgung Homosexueller in der Wehrmacht, Marburg 2024.
3 E-mail M. Luthera do autora z 11.04.2017 roku (tłumaczenie własne autora artykułu). Dalej nt. Helwiga, jeśli nie podano inaczej, na podstawie: P. Chruścielski, Karani dyscyplinarnie marynarze Kriegsmarine w obozie koncentracyjnym Stutthof – więźniowie kategorii SAW, „Zeszyty Muzeum Stutthof” 2024, nr 12 (22), s. 13–47. Informacje natury ogólnej bądź syntezującej również pochodzą z tego opracowania.