W Szwedzkim Muzeum Holokaustu zalecenia IHRA znalazły wyraźne miejsce w programie edukacyjnym. Podczas gdy wystawa muzeum „Untold” – poświęcona ludobójstwu Romów – została opracowana przed opublikowaniem zaleceń, towarzyszący jej program szkolny dla uczniów szkół średnich został wyraźnie ukształtowany przez ich ramy pedagogiczne. Program bezpośrednio opiera się na podstawowych pytaniach wynikających
z opracowanych zaleceń: Dlaczego uczyć? Czego uczyć? Jak uczyć?
Dla edukatorów muzeum odpowiedź zaczyna się od empatii. Osobiste świadectwa stanowią serce programu szkolnego, z historiami życia ocalałych Romów, którzy przybyli do Szwecji po wojnie. Historie te pozwalają uczniom wyjść poza statystyki i zaangażować się
w doświadczenie ludobójstwa – kluczową zasadę zaleceń, które wzywają do podejścia skoncentrowanego na godności, zakorzenionego w indywidualnych głosach.
Choć wystawa „Untold” jest starsza niż zalecenia IHRA, ściśle wpisuje się w ich ducha. Jej celem jest przedstawienie kompleksowego obrazu ludobójstwa Romów – prześledzenie korzeni antycyganizmu, wzrostu biologii rasowej i mechanizmu prześladowań nazistowskich, aż po długo opóźnione uznanie ludobójstwa i obecną sytuację społeczności romskich. Wiele z prezentowanych przedmiotów i świadectw nigdy wcześniej nie było wystawianych, a sam tytuł wystawy mówi o niewidzialności i marginalizacji tej historii. Osobiste historie, szczególnie opowiedziane przez ocalałych, którzy znaleźli schronienie
w Szwecji, są wykorzystywane do zapewnienia kontekstu historycznego i połączenia emocjonalnego.
Muzeum zajmuje się również jednym z bardziej złożonych wyzwań edukacyjnych zidentyfikowanych przez IHRA: jak mówić
o ludobójstwach, nie sprowadzając ich do konkurujących ze sobą narracji cierpienia.
W kraju, w którym o Holokauście naucza się szerzej, program wykorzystuje strukturalne porównania, aby pomóc uczniom zrozumieć,
w jaki sposób antysemityzm i antycyganizm manifestowały się równolegle – poprzez prawa rasowe, propagandę, przymusowe deportacje
i masowe morderstwa. Celem nie jest zrównanie bólu, ale ujawnienie wzorców wykluczenia i prześladowań.
Co ważne, muzeum lokalizuje swoje treści tak, aby odzwierciedlały kontekst narodowy – co stanowi kolejne zalecenie IHRA. Świadectwa ocalałych są powiązane ze szwedzkimi doświadczeniami: w jaki sposób te osoby przybyły do kraju, jak odbudowały swoje życie i z jakimi barierami się borykały. Program łączy przeszłość z teraźniejszością, włączając dyskusje na temat współczesnego antycyganizmu w dzisiejszym społeczeństwie szwedzkim.
„Dzięki zaleceniom IHRA los Romów nie jest tylko dodatkiem do żydowskiego Holokaustu” – mówi Dan Hultqvist, edukator muzealny w Szwedzkim Muzeum Holokaustu. „Przez długi czas Romowie byli wymieniani tylko jako jedna z innych „grup ofiar” zbrodni nazistowskich. Teraz Romowie są uznawani za prześladowanych i mordowanych ze względu na swoją przynależność etniczną, a nie ze względu na jakąś przypisywaną cechę, którą sprawcy w dużej mierze wykorzystali do legitymizacji prześladowań i ludobójstwa.''
W swój cichy, ale przemyślany sposób Szwedzkie Muzeum Holokaustu udowadnia, że nawet w formalnych warunkach edukacyjnych o ludobójstwie Romów można nauczać
z troską, złożonością i człowieczeństwem – i że takie działanie wzbogaca, a nie fragmentaryzuje, zrozumienie historyczne.
To, co łączy te dwie bardzo różne instytucje, to wspólne przekonanie, że głosy ocalałych Romów muszą zostać wysłuchane – a pamięć powinna być inkluzywna, dokładna
i kształtowana przez tych, których życie reprezentuje. Zarówno w Holandii, jak i w Szwecji pamięć jest na nowo definiowa
na nie jako bierny akt upamiętnienia, ale jako proces partycypacyjny oparty na godności, empatii i odpowiedzialności.
Aby zbadać, w jaki sposób Twoja instytucja może zaangażować się w tę historię dokładniej, w sposób przemyślany i wspierać pamięć
i edukację – pobierz zalecenia IHRA dotyczące nauczania i uczenia się o prześladowaniach
i ludobójstwie Romów w epoce nazistowskiej.
12