tej odpowiedzialności: Hannah Lessing. sekretarz generalna austriackiego Narodowego Funduszu Ofiar Narodowego Socjalizmu spędziła lata pracując bezpośrednio z ocalałymi, zapewniając im zadośćuczynienie i uznanie. Dla niej, podobnie jak dla wielu osób w tym pomieszczeniu, ta praca nie była abstrakcyjna. Była głęboko osobista. Holokaust pozostawił blizny na jej własnej rodzinie; jej babcia została zamordowana w Auschwitz-Birkenau, jej prababcia głodowała w Theresienstadt,
a jej ojciec przeżył na wygnaniu w brytyjskim Mandacie Palestyny.
„Nauczyłam się tak wiele od ocalałych”, wspomina Lessing, która obecnie zasiada
w Zarządzie Wykonawczym IHRA. „Oni nie chcą zemsty – chcą godności. Chcą, aby ich historie usłyszano, a ich cierpienie uznano. I to właśnie ostatecznie uczyniła Deklaracja Sztokholmska: sprawiła, że rządy wzięły odpowiedzialność za tę pamięć”.
Oni [ocaleni] nie chcą zemsty – chcą godności. Chcą, aby ich historie usłyszano, a ich cierpienie uznano.
Dla wielu delegatów Forum Sztokholmskie nie było tylko miejscem przemówień plenarnych – chodziło o kontakty nawiązywane
w spokojniejszych momentach. Richelle Budd Caplan, członkini izraelskiej delegacji na Forum, a późniejsza przewodnicząca Grupy Roboczej ds. Edukacji IHRA w 2001 roku, pamięta nieformalne przestrzenie Forum równie żywo, jak jego oficjalne sesje. „Forum dało mi wyjątkową okazję do spotkania ekspertów i dyplomatów zajmujących się tematyką Holokaustu z ponad 40 krajów. Przypominam sobie dyskusje poboczne na temat tego, jak kraje planują uchwalać coroczne dni pamięci o Holokauście i jak ITF starał się rozwijać projekty łącznikowe, szczególnie z Czechami. Ponadto Wesley Fisher rozpowszechnił pierwszy w historii międzynarodowy katalog organizacji zajmujących się edukacją, pamięcią i badaniami nad Holokaustem. Naładowana energią, zagłębiłam się w nawiązywanie kontaktów i rozwijanie projektów”. Katalog, do którego odwołuje się Richelle – rozprowadzany w formie drukowanej na Forum – stał się jednym z pierwszych współdzielonych zasobów ITF, symbolizując ducha wymiany i współpracy Forum w erze przedcyfrowej.
Nadzieja i rzeczywistość polityczna
Po jej przedstawieniu, Deklaracja Sztokholmska nie była kwestionowana, ale jej wdrażanie w kolejnych latach nie obyło się bez wyzwań. Unikalna struktura IHRA – skupiająca naukowców, edukatorów
i przedstawicieli politycznych zajmujących się Holokaustem – stała się jej największą siłą. Jednak wprowadziła również pewną złożoność.
Budowanie konsensusu – gdzie priorytety polityczne i wiedza historyczna musiały się zgadzać – często oznaczało powolny postęp. Niektóre rządy początkowo również opierały się uznawaniu aspektów swojej historii Holokaustu, szczególnie w zakresie współpracy, a negocjacje bywały trudne.
Jednak to właśnie ta struktura – w której eksperci kwestionowali decydentów, przedstawiając dowody historyczne,
a decydenci przekształcali wiedzę w działania polityczne – sprawiła, że praca IHRA nie dotyczyła tylko upamiętnienia, ale również kształtowania polityki w świecie rzeczywistym.
Dr Kathrin Meyer, będąca Sekretarzem Generalnym IHRA w latach 2008–2025, odegrała kluczową rolę w przekształceniu zobowiązań Deklaracji w konkretną politykę
i działania. Zastanawiając się nad znaczeniem Deklaracji, podkreśliła jej rolę nie tylko jako zasady przewodniej, ale jako wiążącego zobowiązania. „Forum Sztokholmskie było przełomem – zgromadziło ekspertów
i decydentów przy jednym stole. Nie chodziło tylko o składanie zobowiązań przez rządy; chodziło o zapewnienie, że mają one historyczną wiedzę specjalistyczną, aby wdrażać je w sposób odpowiedzialny” – zauważyła.
Zapewnienie wszystkim krajom równego głosu oznaczało, że zobowiązania podjęte w ramach Deklaracji Sztokholmskiej miały znaczenie nawet w obliczu napięć politycznych.
Już w 2009 roku, gdy ITF obchodził 10-lecie istnienia, dr Meyer i inni liderzy inicjatywy zrozumieli, że droga naprzód nie będzie łatwa. Wprowadzenie do rocznicowej publikacji odzwierciedlało wyzwania, które przewidywali: ryzyko zmęczenia w zajmowaniu się tematem, opór polityczny, luki edukacyjne i ciągłe niebezpieczeństwo, że jeśli ludziom pozwoli się zapomnieć, ostrzeżenie o Holokauście straci swoją moc.
Uznając to zagrożenie, kraje członkowskie IHRA zjednoczyły się w 2020 roku, aby przyjąć Deklarację Ministerialną, stanowiącą ponowne potwierdzenie podstawowych zasad Deklaracji Sztokholmskiej. Deklaracja podkreśliła niebezpieczeństwa zniekształcania Holokaustu i pilną potrzebę przeciwdziałania wysiłkom, które manipulują historią dla celów politycznych. Służyła jako przypomnienie, że nawet po dziesięcioleciach rządy muszą pozostać proaktywne w ochronie faktów.
Elie Wiesel, ocalały z Holokaustu i laureat Nagrody Nobla
na Forum Sztokholmskim
18