WYSTAWA „KL PLASZOW.
MIEJSCE PO, MIEJSCE BEZ”.
PRZYPIS DO HISTORII.
Muzeum KL Plaszow od początku swego istnienia szukało najwłaściwszych środków wyrazu dla miejsca po obozie, mając na względzie specyfikę obecnie zielonej,
a w części zaanektowanej przez rozrastające się miasto przestrzeni. Muzealnicy wiedzieli, że jest to obszar który może być bardziej wymagający, niż dzieje się to w wielu innych miejscach pamięci. Stan pomiędzy, w którym
i teren poobozowy pozostawał przez ponad 70 lat, wypracował własny język komunikacji
i recepcji, który należało uwzględnić, tworząc muzealną opowieść o historii KL Plaszow.
Dlatego przystępując do przygotowania wystawy stałej, kierowaliśmy się przede wszystkim zasadą umiaru: jak najmniej słów, ograniczona liczba cytatów, jedno zdjęcie zamiast kilku. Ogłaszając konkurs na aranżację plastyczną ekspozycji, daliśmy następujące wytyczne: czytelność, barwy stonowane, raczej jasne, szlachetne materiały, prostota formy. Zwycięzca konkursu, krakowskie biuro projektowe Koza Nostra pracowało z zespołem Muzeum KL Plaszow przez 2023 rok nad kształtem stałej eskpozycji.
Oddana w marcu br. część plenerowa jest pierwszym segmentem wystawy stałej Muzeum KL Plaszow, którą utworzą
w przyszłości trzy odsłony. Dwie z nich prezentowane będą w budynkach muzealnych. Część przedstawiająca chronologię KL Plaszow pokazana zostanie
w nowym obiekcie, nazwanym Memoriałem (obecnie rozpoczęła się jego budowa, której zakończenie planowane jest na początek 2026 roku). Opowieść refleksyjna, przybliżająca poprzez relacje więźniów doświadczenie osadzenia w obozie będzie prezentowana w budynku historycznym – Szarym Domu.
Teren miejsca pamięci jest najważniejszym świadkiem jego historii. Bez względu na to, jak ogołocony jest z materialnych śladów swojej przeszłości – doświadczenie pobytu
w tej przestrzeni jest najistotniejsze dla odwiedzającego. Ogrom przestrzeni, wysiłek, który wkłada się w jego eksplorację, fizyczne zmęczenie będące niemal zawsze skutkiem wizyty – wszystko to buduje specyfikę odbioru miejsc pozagładowych, w których potrzeba komunikatów pozostawiających miejsce na własne przemyślenia.
Plenerową wystawę stałą „KL Plaszow. Miejsce po, miejsce bez” tworzy zaledwie
z 14 ascetycznie zaprojektowanych plansz. Na ich kompozycję składają się: tekst kuratorski, fragmenty relacji więźniów, materiał ilustracyjny – fotografie wykonane
w latach 1943-1944 i współczesne, numeryczne obrazowania terenu. Treści
zawarte na czarno-białych tablicach przekazywane są w trzech językach, po polsku, angielsku i hebrajsku. Plansze są numerowane
i oznaczone nagłówkami, pozwalającymi odnieść się do konkretnych sytuacji w historii obozu i lokalizacji. Ekspozycja prowadzi odwiedzającego przez teren miejsca pamięci około półtoragodzinną trasą, która pozwala zapoznać się z najważniejszymi wydarzeniami
z historii KL Plaszow.
Wystawę uzupełniają dodatkowe nośniki. 41 punktów terenowych oznacza położenie reliktów będących śladami po ważnych dla historii obozu obiektach. Trzy okna archeologiczne odsłaniają przeszłość miejsca pamięci wciąż obecną pod darnią: chodnik
z żydowskich nagrobków, obozową kanalizację i fragment podmurówki jednego z baraków. Jedynym dosłownym przywołaniem obiektów, przynależących do obozowej infrastruktury, jest pięć metalowych makiet, z których dwie odwzorowują plan KL Plaszow z 1944 roku.
Ekspozycja jest częścią większego założenia, którego celem było uczytelnienie miejsca pamięci poprzez podkreślenie zachowanych śladów historii, jednak bez niepotrzebnej ingerencji w zastany porządek tej przestrzeni. Odwołaniem do historii są betonowe bloki położone wzdłuż granic żydowskich cmentarzy, historyczne drogi i ścieżki, utwardzone i na nowo wysypane żwirem oraz wapienna opaska wyznaczająca obrys placu apelowego. Teren miejsca pamięci nie jest ogrodzony, a jego granice symbolicznie wyznaczają 23 pylony.
O zasadach użytkowania tej przestrzeni informują tablice z regulaminem ustawione przy siedmiu drogach prowadzących na teren poobozowy. Elementami w sposób mocniejszy ingerującymi w przestrzeń są trzy ciągi schodów, które umożliwiają bezpieczne poruszanie się po zróżnicowanym wysokościowo terenie poobozowym. Dodatkowo ustawione zostały ławki i kosze na śmieci.
Wszystkie opisane elementy z każdym dniem wpisują się coraz mocniej w krajobraz miejsca pamięci. Przyroda nieuchronnie zagarnia nowe nośniki, a trawy, krzewy i pnącza
W marcu 2024 roku Muzeum KL Plaszow otworzyło pierwszą część wystawy stałej. Ekspozycja „KL Plaszow. Miejsce po, miejsce bez” znajduje się na terenie miejsca pamięci KL Plaszow, położonego 4 kilometry od centrum Krakowa. Odwiedzający wystawę nie skryją się pod muzealnym dachem, nie będą kupować biletów ani pobierać wejściówek, nie będzie im towarzyszył nikt z obsługi. Zwiedzanie najczęściej będzie indywidulanym przejściem przez otwarty, obecnie bardzo zielony obszar miejsca pamięci KL Plaszow, połączonym z lekturą tekstów wystawy plenerowej.
Marta Śmietana, Miejsce Pamięci Płaszów
8