„PŁONĄCE”.
WYSTAWA WYCINANEK
MONIKI KRAJEWSKIEJ
Jak zauważa artystka, zniszczenia te były szczególnie dotkliwą stratą dla społeczności. W kulturze żydowskiej przedmioty związane
z kultem przynależą do sfery sacrum. Największą czcią otaczane są zwoje Tory (Pięcioksięgu), przechowywane w Arce
o formie wnęki lub szafy, która nawiązuje do Świątyni, miejsca obecności Boga. Zużytych zwojów nigdy się nie wyrzuca, ale chowa się je w specjalnym schowku, a następnie grzebie w ziemi. Niszczenie świętych pism oraz przedmiotów religijnych stanowi zatem ogromną profanację, zaś ratowanie ich urasta do rangi bohaterskiego poświęcenia.
Na cykl składa się 31 prac, w których artystka nawiązuje do obiektów związanych z kultem synagogalnym i przenosi je na tradycyjną żydowską technikę papierowej wycinanki, pieczołowicie odtwarzając symbolikę
i ornamentykę sztuki żydowskiej z Europy Środkowo-Wschodniej: stylizowaną roślinną dekorację, symboliczne przedstawienia zwierząt, repertuar tradycyjnych świętych symboli judaizmu (menora, Tora i Tablice Przykazań, Świątynia) oraz kaligrafowane cytaty z tekstów religijnych i modlitw. Aby wprowadzić refleksję nad stratą
i zniszczeniem, artystka swoją mozolną pracę poddaje destrukcji: rozrywa po wycięciu fragmenty prac, przypala końce kartek. Jako tła dla wycinanek stosuje barwiony papier,
w który wprowadza motyw ognia, popiołów
i zgliszczy. W przedstawienia włącza cytaty
z tekstów religijnych lub klasyki nowoczesnej literatury żydowskiej, w których pojawiają się odniesienia do płomieni i zniszczenia, jak również do nadziei na ocalenie.
„Cykl «Płonące» stał się moim requiem dla przedmiotów ceremonialnych unicestwionych wraz ze społecznościami, które je tworzyły, otaczały pieczą i miały nadzieję przekazać
w ręce następnych pokoleń – mówi artystka. „Chciałam uczcić dawnych mistrzów wycinanki, którzy niestrudzenie zamieniali białą kartkę papieru w rajski ogród pełen fantastycznych zwierząt. Tak, jak twórcy drewnianych synagog oraz ich snycerskiej
i malarskiej dekoracji, którzy podejmowali swą «świętą pracę», aby stworzyć piękne ramy dla spełniania każdego nakazu religijnego. Swoje prace inspirowane ich sztuką najpierw starannie rysowałam i wycinałam, a potem plamiłam, darłam, podpalałam…”.
Monika Krajewska od dekad przywraca pamięć o tradycyjnej sztuce żydowskiej. Dokumentując i analizując artystyczną tradycję, dociera do istoty judaistycznej duchowości. Na początku lat. 80. podróżowała po Polsce, wykonując fotografie opuszczonych żydowskich cmentarzy i dokumentując symbolikę obecną na nagrobkach, czego efektem były albumy „Czas kamieni” (1982) oraz „A Tribe of Stones” (1993). Od wielu lat tworzy prace w technice wycinanki, która obok snycerki i metaloplastyki stanowiła ulubioną technikę sztuki Żydów aszkenazyjskich. Zajmuje się również kaligrafią hebrajską.
W swojej twórczości łączy głęboką znajomość tradycji z nowoczesną interpretacją. Sięga zarówno do źródeł religijnych, jak
i żydowskich legend oraz świeckiej literatury.
Dlaczego do dziś przetrwało tak niewiele materialnych śladów żydowskiej kultury? Co ten fakt mówi nam o dziejach zamieszkującej ziemie polskie społeczności żydowskiej? To pytanie stawia Monika Krajewska w cyklu wycinanek i kolaży "Płonące". W swoich pracach poddaje refleksji los żydowskich przedmiotów religijnych, które ginęły, były grabione bądź celowo niszczone podczas wojen i szeregu katastrof spotykających Żydów.
Muzeum Żydów Polskich POLIN