WPŁYWOWE DZIAŁANIA:
WYSTAWA „SEEING AUSCHWITZ”
W POŁUDNIOWEJ AFRYCE
Centrum Holokaustu i Ludobójstwa w Johannesburgu (JHGC) to miejsce upamiętnienia, edukacji, dialogu i lekcji dla ludzkości, które kieruje się uważnością na potrzeby tej południowoamerykańskiej lokalizacji oraz na wyzwania, którym stawiają czoła jej mieszkańcy. Edukatorzy JHGC nieustannie poszukują sposobów, by zachęcać odwiedzających do tworzenia połączeń między wieloma historiami oraz pomiędzy przeszłością oraz kwestiami związanymi z prawami człowieka w obecnych czasach, zachęcając ich do refleksji nad skutkami uprzedzeń, dyskryminacji oraz „inności” po to, by masowe okrucieństwa oraz ludobójstwo pod różnymi przejawami nie powtórzyły się w przyszłości.
Wystawa Seeing Auschwitz została opracowana oraz stworzona przez firmę Musealia wraz z Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz we współpracy z ONZ i UNESCO. Ambasady Niemiec, Austrii, Izraela i Polski oraz Fundacja im. Róży Luksemburg wsparły działania mające na celu sprowadzenie wystawy do Afryki Południowej i jej zorganizowanie przez JHCG po raz pierwszy na kontynencie afrykańskim. Dzięki wystawie grupy szkolne oraz pozostali odwiedzający mają możliwość obcowania z fotografiami w sposób skłaniający do refleksji, dialogu oraz głębszego zrozumienia skutków prześladowań, stygmatyzowania „inności” oraz obojętności. Od momentu otwarcia wystawy w listopadzie 2022 do początku kwietnia 2023, kiedy została ona przeniesiona do siostrzanej instytucji w mieście Durban (Durban Holocaust & Genocide Centre), wystawa zadawała odwiedzającym pytanie „co widzicie?”. Patrząc na historyczne zdjęcia stawiamy wyzwanie naszemu pierwotnemu sposobowi ich postrzegania poprzez zadawanie pytań oraz obcowanie z obrazami. W wystawie Seeing Auschwitz fotografie wysuwają się na pierwszy plan i nie stanowią jedynie ilustracji dla historii, a cenne artefakty przedstawiające własną perspektywę zdarzeń.
Może się wydawać, że fotografie prezentowane w przestrzeni muzealnej stanowią neutralne i wierne przedstawienie danego momentu w historii, ale jak przypomina Paul Samons, główny kurator wystawy: „Fotografie te to nie są w żadnym wypadku neutralne źródła: patrzymy na wycinek rzeczywistości, ale z perspektywy nazistów”. Wystawa przedstawiona w JHGC skłania odwiedzających do konfrontacji z takim podejściem, które miało dokumentować i mierzyć skuteczność procesu zwanego „rozwiązaniem kwestii żydowskiej”. Stając twarzą w twarz z tym dylematem uczniowie oraz studenci dokładniej przyglądali się zdjęciom, by znaleźć w nich człowieczeństwo – przejawy oporu, momenty wrażliwości, historie poszczególnych osób, które nie obchodziły osób fotografujących i nie miały być przez nie uwieczniane.
Konfrontacja z nazistowską perspektywą uwidoczniła to, co pozostawało niezauważone i umożliwiła odwiedzającym spojrzenie na takie masowe zdarzenia, jak Holokaust w skali mikro, z punktu widzenia poszczególnych osób. Ci, którzy poświęcili swój czas na „zobaczenie” Holokaustu i dostrzeżenie szczegółów zauważyli na fotografiach momenty, których wszyscy doświadczamy – trzymanie dziecka za rękę, poczucie przytłoczenia, plecy uginające się pod ciężarem bagażu i inne. Mieli oni szansę zobaczyć w ofiarach ludzi, i to nawet na fotografiach, które miały na celu udokumentowanie systemu odzierającego całe grupy społeczne z ich człowieczeństwa w procesie selekcji i rejestracji, poprzez systemową przemoc i mordowanie na skalę przemysłową.
Czternastoletnia uczennica tak opisała swoje odczucia po obejrzeniu wystawy: „Stałam tam i myślałam, że będzie to taka lekcja na temat Holokaustu, jak każda inna, aż poszliśmy dalej i okazało się, że zupełnie się myliłam… [wystawa] sprawiła, że zdałam sobie sprawę, że ofiary Holokaustu to nie tylko liczby, że to byli prawdziwi ludzie, okrutnie i niesprawiedliwie doświadczeni przez los.”
Przyglądając się fotografiom z bliska, odpowiadając na pytania o to, co widzą i jak to postrzegają, jakie informacje niosą ze sobą zdjęcia i do jakiej refleksji skłaniają, nawet odwiedzający posiadający ograniczoną wiedzę na temat Holokaustu mieli możliwość osobistego odniesienia się do prezentowanych obrazów. Edukatorzy JHGC uznali tę wystawę za niezwykle uniwersalną. Wraz ze studentami trzeciego roku medycyny Uniwersytetu w Witwatersrand skoncentrowanymi na aspektach etycznych mogli na przykład odnieść się do takich zagadnień, jak eugenika oraz rola lekarzy, z licealistami analizowali rolę fotografii jako pierwotnych źródeł informacji, a z osobami dorosłymi dyskutowali na temat indywidualnych historii poszczególnych ofiar. Przewodnicy zapewniali poszczególnym grupom zwiedzanie dostosowane do ich zainteresowań, wybierając konkretne punkty widzenia spośród niezliczonych wątków całej historii.
„Zwiedzanie uświadomiło mi, jak ważne są wybory, których dokonujemy w obliczu niesprawiedliwości, jakiej doświadczają inni na naszych oczach. Jako przyszli lekarze musimy zdać sobie sprawę z uprzedzeń, jakimi sami się kierujemy i upewnić się, że będziemy odnosić się do naszych pacjentów kierując się najwyższym poczuciem człowieczeństwa” – student(ka) trzeciego roku medycyny, Uniwersytet Witwatersrand.
Wystawa przedstawia także inne, mniej znane fotografie oraz szkice, które tworzą inny obraz Auschwitz. Wśród nich znajdują się fotografie wykonane po kryjomu przez członków Sonderkommando zatrudnionych w krematoriach, szkice autorstwa ofiar i ocalonych, zdjęcia zrobione przed wojną, które znalazły się w Auschwitz pośród przedmiotów osobistych ofiar, a także fotografie pochodzące z tak zwanego Albumu Höckera odkrytego w 2007 roku i ukazujące oficerów SS oraz personel Auschwitz relaksujących się w miejscowości wypoczynkowej oddalonej od obozu o zaledwie 30 km na południe. „Zobaczenie” tych obrazów z innej perspektywy motywuje odwiedzających do zastanowienia się, czy to tacy sami ludzie, jak my?
Na koniec zwiedzania przewodnicy prosili grupy uczniów i studentów o wybranie trzech zdjęć spośród wszystkich przedstawionych na wystawie do zaprezentowania na własnej wymyślonej mini-wystawie. Mieli zastanowić się, dlaczego wybrali konkretne zdjęcia czy szkice oraz w jaki sposób by je przedstawili. Zadanie to miało na celu kreatywne wykorzystanie nabytej wiedzy, na której odkrywaniu spędzili minioną godzinę. Niezależnie od tego, czy chcieli je przedstawić w jadącym pociągu, wyświetlić w szkole na ścianie, czy pokazać w formie zdjęcia policyjnego w zestawieniu z obrazem swojej własnej twarzy, wszyscy pojmowali, jak istotne jest to, by porzucić punkt widzenia fotografa i nie kierować się tylko tym, co widać na pierwszy rzut oka.
Popularność zwiedzania wystawy z przewodnikiem oraz informacje zwrotne, jakie otrzymaliśmy przekonały edukatorów JHCG, że uczniom w Afryce Południowej udało się powiązać własne doświadczenia z wieloma różnymi perspektywami, które tworzą złożoną historię Auschwitz-Birkenau. Doświadczenie to dało im możliwość pogłębionego zrozumienia tamtych wydarzeń, zauważenia ludzkiego punktu widzenia, ukazało skomplikowanie pojęć ofiary i sprawcy oraz pozwoliło na uczczenie pamięci poszczególnych ofiar zamordowanych w Auschwitz. Przedstawiona poniżej wypowiedź trzynastoletniej uczennicy pokazuje, jak ważne jest wielokierunkowe podejście do tego tematu zachęcające do dialogu i interakcji:
“Dziękuję, że pomogliście mi odkryć część mnie, o której nie miałam pojęcia. Wychodzę z tego miejsca jako młoda wykształcona czarna kobieta, która chce zmieniać świat na lepsze. Trzeba uczyć o tym coraz więcej ludzi, bo to jest w nas i gdy tego nie wiemy, to nie znamy części nas samych”.
Mieliśmy zaszczyt gościć w naszych progach tę wyjątkową wystawę znaną na całym świecie. Kolejne wernisaże odbędą się 23 kwietnia 2023 w Durban Holocaust & Genocide Centre oraz we wrześniu 2023 w Cape Town Holocaust & Genocide Centre. Więcej informacji na temat Johannesburg Holocaust & Genocide Centre oraz o naszej działalności w Afryce Południowej można znaleźć na naszych profilach w mediach społecznościowych oraz na stronie https://www.jhbholocaust.co.za/
Przedstawianie historii Holokaustu w taki sposób, by odwiedzający oraz uczniowie
i studenci mogli się do niej odnieść i by była ona dla nich wartościowa, podczas gdy od tamtych wydarzeń minęło już ponad 78 lat, to wyzwanie na całym świecie. Jest ono tym większe w Afryce Południowej – na innym kontynencie, w kraju znajdującym się na marginesie tej historii, a także posiadającym własną historię dyskryminacji i przemocy rasowej.
Centrum Holokaustu i Ludobójstwa w Johannesburgu