Memoria [PL] Nr 42 (03/2021) | Page 5

getcie Encyklopedii Oskar Rosenfeld poświęcił im fragment: „Sceny te w większości robią groteskowe wrażenie, głównie z powodu przesadnego realizmu. Bardzo brakuje im piękna i intymności tradycyjnego życia wschodnioeuropejskich Żydów. Odnosi się często wrażenie, że zaprezentowano tu świadomie taką figuralną prezentację, która uzasadniałaby lub wręcz domagała się zniszczenia tego folklorystycznie ciekawego świata”. Dodał później też informację, jak postrzegano działalność Wydziału: „Mieszkańcy getta świadomie dystansowali się od tego Wydziału, gdyż czuli, że znajdujące się

w witrynach figurki nie służą celom artystycznym czy kulturalno-historycznym, lecz innym, sprzecznym z interesami żydostwa”. Nie jest jednak wykluczone, że omawiana diorama powstała w ukryciu, zupełnie niezależnie od oficjalnych inicjatyw. Brak zachowanej lub odnalezionej dokumentacji nie pozawala postawić ostatecznych wniosków. Historia jej powstania nadal czeka na odkrycie.

Istnieją co najmniej dwie interpretacje dotyczące wydarzenia historycznego, jakie uchwycono w omawianej makiecie. Pierwsza, przyjęta przez historyków i muzealników zakłada, że jest to scena przymusowego przesiedlenia łódzkich Żydów na teren getta na początku 1940 r. Wskazuje na to kilka elementów. Pierwszym z nich jest ukazana na modelu pora roku. Powstanie getta ogłoszono

8 lutego 1940 r., przymusowe zorganizowane przesiedlenia trwały do pierwszej połowy marca tego roku, a granice getta zamknięto zaś ostatecznie 30 kwietnia 1940 r. Z porą roku łączą się także wykorzystywane przez przesiedleńców sanie, na których transportowany jest ich dobytek. Podobne sceny transportu przedmiotów i wyposażenia mieszkań znane są z fotografii ukazujących moment przesiedleń, gdy setki ludzi ciągnęło

w stronę Starego Miasta i Bałut, gdzie zlokalizowano getto.

Bliższa analiza detali daje podstawy do podważenia pierwszej interpretacji. Twórca makiety w jej centralnym punkcie umieścił postać funkcjonariusza Służby Porządkowej (Ordnungsdienst) asystującego przy przesiedleniu.