Znak Dziedzictwa Europejskiego dla miejsca pamięci narodowej w Łambinowicach
Paweł Sawicki
Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach i działające w jego granicach oraz opiekujące się nim Centralne Muzeum Jeńców Wojennych znalazły się na prestiżowej liście dziesięciu obiektów dziedzictwa kulturowego uhonorowanych Znakiem Dziedzictwa Europejskiego 2019. Decyzja Komisji Europejskiej została ogłoszona 31 marca br. Wyróżnienie jest przyznawane przez niezależnych ekspertów miejscom, które odegrały szczególną rolę w kształtowaniu historii i kultury Europy lub rozwoju wartości stanowiących fundament integracji europejskiej.
Przypomnijmy czym jest Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach. To obszar w województwie opolskim, który tworzą tereny poobozowe oraz cmentarze wojenne, unikalne świadectwo eskalacji konfliktów wojennych – od XIX-wiecznej wojny prusko-francuskiej, poprzez I wojnę światową, po apogeum przemocy i łamania praw człowieka w latach II wojny światowej, kiedy istniał tu jeden z największych kompleksów obozowych Wehrmachtu w Europie: stalagi Lamsdorf. W Łambinowicach zachowały się także materialne dowody społecznych konsekwencji konfliktów wojennych (i zmiany granic), związane z historią obozów dla migrującej ludności cywilnej: niemieckiego (1921–1924) i polskiego (obóz pracy 1945–1946). Przedstawiamy je w kolejności, w jakiej znajdują się na tzw. Drodze Pamięci.
Najstarszym jest Stary Cmentarz Jeniecki. Został założony podczas wojny prusko-francuskiej. Wyróżnia się indywidualnym, oznakowanym pochówkiem, pomnikami upamiętniającymi jeńców różnych nacji europejskich oraz skalą – to jeden z największych, najlepiej zachowanych cmentarzy jenieckich w Europie. Kryje prochy ponad 7 tys. osób, głównie z I wojny światowej.
Z cmentarzem tym sąsiaduje teren po obozie jenieckim z lat II wojny światowej – Stalagu VIII B (344) Lamsdorf. To tu od początku wojny przywożono jeńców z koalicji antyhitlerowskiej (w większości, wpierw, w 1939 r. polskiej, a od 1940 r. brytyjskiej).
Kolejnym obiektem tzw. Drogi Pamięci jest Muzeum mieszczące się w budynkach dawnej komendantury poligonu Wehrmachtu, a następnie teren po Obozie Pracy w Łambinowicach (1945–1946), w którym ponad 5 tys. niemieckiej ludności oczekiwało na przesiedlenie w głąb Niemiec, oraz cmentarz jego ofiar (1,5 tys. osób).
Dalej znajdują się pozostałości Stalagu 318/VIII F (344) Lamsdorf, stworzonego dla najliczniejszej i najgorzej przez Niemców traktowanej grupy jenieckiej – żołnierzy Armii Czerwonej. W Lamsdorf liczyła ona ok. 200 tys. osób, z których zmarło ok. 40 tys. W stalagu tym przetrzymywano również jeńców innych narodowości: włoskiej, greckiej, słowackiej, francuskiej, rumuńskiej, a w 1944 r. powstańców warszawskich, upamiętnionych obeliskiem w 1997 r.
Stary cmentarz jeniecki. Wszystkie zdjęcia w artykule dzięki uprzejmości CMJW