Od prześladowania do dokumentacji
Dr David Silberklang
To była dramatyczna chwila. Armia sowiecka złamała niemiecką obronę i parła na Buczacz i okolice, wyzwalając ten teren 23 marca 1944 roku. Około 800 Żydów, co stanowiło niewielki odsetek pierwotnej społeczności żydowskiej, wyszło z ukrycia. Wśród nich znalazł się historyk Dr Josef Kermisz, który uciekł z Warszawy do swojej rodzinnej wschodniej Galicji na początku wojny i przetrwał ostatnich pięć miesięcy, ukrywając się wraz ze swoim przyjacielem, Polakiem i chrześcijaninem. Sowieccy dowódcy szybko dotarli do trzydziestosześcioletniego Kermisza i przydzielili mu zadanie nauczania oficerów
w szkole treningowej
w znajdującym się dalej na wschód Żytomierzu. Jednak Sowieci zajęli Buczacz tylko na jedenaście dni. Niemcy,
w ramach kontrofensywy, odbili Buczacz 3 kwietnia
i natychmiast zastrzelili „wyzwolonych” Żydów. Sowieci ostatecznie wyzwolili miasto 21 lipca. To, że Kermisz przeżył, było kwestią przypadku.
Armia sowiecka posuwała się następnie szybko na wschód, 23 lipca 1944 roku wyzwalając Lublin. Kermisz dostał się tam we wrześniu, został uwolniony
i niezwłocznie dołączył do prowadzonego przez Dr. Philipa Friedmana i Nachmana Blumenthala nowego projektu zbierania świadectw żydowskich ocalonychw Lublinie. Podobnie jak Kermisz, Friedman i Blumenthal zdołali przetrwać wojnę w ukryciu. Ich praca polegająca na zbieraniu świadectw ocalonych przerosła najśmielsze oczekiwania i z końcem 1945 roku Żydowska Komisja Historyczna w Lublinie wysłuchała świadectw około 1500 osób.
Wszyscy trzej historycy przyczynili się w dalszych latach do stworzenia podwalin badań nad Holocaustem – Friedman został profesorem Uniwersytetu Columbia; Blumenthal stanął na czele Żydowskiego Instytutu, Historycznego w Warszawie, następnie pracował przy badaniach i publikacjach w Instytucie Yad Vashem, a Kermisz został Dyrektorem Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, a następnie Zastępcą Dyrektora Instytutu – po czym został powołany na pierwszego Dyrektora Archiwów Yad Vashem. W ramach projektu zbierania świadectw ocalonych zorganizowanego przez wyżej wspomnianą trójkę do końca roku 1947 udało się w Polsce wysłuchać około 7300 historii.
O tym, jak Ocaleni stworzyli fundamenty badań nad Holokaustem