„Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu”
Wystawa stała w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma jest kluczowym elementem programu Oneg Szabat realizowanego przez ŻIH i Stowarzyszenie ŻIH w Polsce
Anna Majchrowska
14 listopada w uroczystym otwarciu uczestniczyli Prezydent RP Andrzej Duda wraz z Małżonką, prof. Piotr Gliński, Wicepremier, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ruth Cohen-Dar, wiceambasador Izraela
w Polsce, Karel Fracapane reprezentujący UNESCO oraz Piotr Wiślicki, prezes Stowarzyszenia ŻIH w Polsce, a także przedstawiciele organizacji żydowskich, instytucji kultury i korpusu dyplomatycznego.
Prof. Paweł Śpiewak, dyrektor ŻIH i kurator wystawy, mówił:
– Bez pamięci nie można sobie wyobrazić kultury żydowskiej. […] Pamięć – przekazywana dziecku przez ojca – buduje wiarygodność. To, co my tu robimy, to jest praca nad pamięcią. Tę największą wykonali ludzie z Oneg Szabat w czasie wojny, ale zabrakło tych, którzy mogli ją przekazać. Można ją było tylko znaleźć. Została zakopana w bańkach, metalowych pudłach. I tak przetrwała, nieosobowo. Jeżeli chcemy wiedzieć, co się wydarzyło podczas wojny, wiemy to tylko z dokumentów”.
Biel, czerń, szarość. Minimalizm. Wyciszenie. Język wizualny zredukowany do kilku materiałów: szkła, drewna, metalu. Oszczędność pozwalająca w pełni wybrzmieć temu, co – po ponad siedemdziesięciu latach – zostaje „wykrzyczane światu”.
W takiej tonacji została zaprojektowana wystawa stała w Żydowskim Instytucie Historycznym poświęcona Podziemnemu Archiwum Getta Warszawy. Po raz pierwszy zaprezentowano na niej oryginalne dokumenty zbierane przez konspiracyjną grupę powołaną przez Emanuela Ringelbluma, patrona Instytutu. Można je oglądać w budynku przy ul. Tłomackie 3/5 stanowiącym przed 1939 rokiem centrum życia intelektualnego Żydów (znajdowała się tu Główna Biblioteka Judaistyczna i Instytut Nauk Judaistycznych), podczas wojny będącym miejscem spotkań grupy Oneg Szabat, a obecnie – siedzibą ŻIH i Stowarzyszenia. Na potrzeby ekspozycji zrewitalizowano przestrzeń holu oraz dokonano konserwacji zabytkowej podłogi noszącej do dnia dzisiejszego ślady pożaru po wysadzeniu Wielkiej Synagogi w 1943 roku.