Rola społeczeństwa obywatelskiego
w ujawnieniu Protokołów z Auschwitz
Xavier Cornut, Cercle Carl Lutz
W grudniu 2019 roku Koło Carla Lutza przygotowało dwudniowe seminarium dla ponad 300 przewodników Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Było to pierwsze szkolenie poświęcone kluczowej roli społeczeństwa obywatelskiego w ujawnieniu „Protokołów z Auschwitz” w czerwcu 1944 r.
7 kwietnia 1944 r. dwóch słowackich Żydów, Rudolf Vrba i Alfred Wetzler, uciekło z Birkenau. Stworzyli oni 32-stronicowy raport będący precyzyjnym odwzorowaniem kartograficznych oraz technicznych szczegółów systemu eksterminacji obozu Auschwitz-Birkenau, jak również znajdującej się w samym centrum obozu rampy, do której dotrzeć miały osoby deportowane z Niemiec. Świadectwo obu mężczyzn odegrało kluczową rolę, ponieważ posiadali oni dostęp do dokumentacji; Wetzler, dzięki funkcji pełnionej w magazynie „Kanada”, widział na własne oczy najistotniejsze partie obozu, w tym krematoria.
„Z końcem lutego 1943 w BIRKENAU otwarto nowoczesne krematorium oraz komorę gazową. Zaprzestano gazowania i spalania ciał w Lasku Brzozowym, ponieważ cały proces został przeniesiony do czterech specjalnie pobudowanych krematoriów. Wypełniono głęboki rów, wyrównano ziemię, a prochy wykorzystano, tak jak do tej pory, jako nawóz w obozowym gospodarstwie HERMENSE. W ten sposób praktycznie niemożliwym jest odnalezienie śladów okrutnego masowego mordu, jaki miał tu miejsce.”
„Protokoły z Auschwitz”
Kwiecień 1944 r.
Dokumenty nazwane później „Protokołami z Auschwitz” (raport Vrby-Wetzlera) zostały stworzone przy pomocy organizacji podziemnych w Bratysławie. Gdy dotarły do społeczności żydowskiej w Budapeszcie, wywołały w niej konsternację i przyczyniły się do przyspieszenia prowadzonych na miejscu akcji ratunkowych. Raporty otrzymali również neutralni dyplomaci oraz kanclerze Aliantów. Fakt ten nie przyczynił się jednak do podjęcia oczekiwanych kluczowych decyzji przez rządy.
Carl Lutz (1895-1975), wicekonsul Szwajcarii w Budapeszcie, był neutralnym urzędnikiem państwowym, reprezentującym 14 zagranicznych narodów będących w stanie wojny z Węgrami, w tym Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię oraz Salwador. Lutz działał już w zakresie ochrony Żydów. Zszokowany treścią „Protokołów z Auschwitz”, które dotarły do niego w maju 1944 roku, a także zdawszy sobie sprawę, że jego własny rząd nie zamierza podjąć żadnych kroków, Lutz bez pozwolenia zdecydował, że przekaże dokument przejeżdżającemu gościowi, rumuńskiemu dyplomacie akredytowanemu w Szwajcarii o nazwisku Florian Manoliu, by ten zabrał go do Genewy. Ostatecznym adresatem dokumentu miał być George Mandel-Mantello (1901-1992) z Konsulatu Generalnego Salwadoru w Genewie.