Memoria [PL] Nr 26 (11/2019) | Page 16

Podczas konferencji poruszono wiele ważnych tematów. Pierwszego dnia referenci omówili m. in. losy różnych grup więźniów, a także prezentowali spuścizny aktowe i przyglądali się piśmiennictwu naukowemu o obozach. Marta Grudzińska w wystąpieniu "Polscy więźniowie w KL Lublin w świetle najnowszych badań" przedstawiła losy drugiej co do wielkości grupy więźniów Majdanka i najnowsze wyliczenia start osobowych. Jej studium to część przygotowywanej obecnie pod redakcją Tomasza Kranza i Wojciecha Lenarczyka. publikacji pt. Więźniowie KL Lublin. Studia historyczne, poświęconej różnym narodowościom, ofiarom tego obozu. Piotr Setkiewicz wygłosił referat "Auschwitz 1942" podkreślając, że powstanie ośrodka zagłady w tym obozie – wbrew ogólnemu przekonaniu – nie było rezultatem z góry powziętego i konsekwentnie wdrażanego planu, lecz raczej skutkiem szeregu wielokrotnie zmieniających się decyzji w kontekście planów stworzenia wokół obozu centrum przemysłowego SS i zapewnienia siły roboczej – pierwotnie polskich więźniów politycznych, sowieckich jeńców, na koniec zaś zdolnych do pracy Żydów, wybranych spośród deportowanych na zagładę w ramach tzw. „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”. Piotr Chruścielski w wystąpieniu "Nie-obecni. O więźniach KL Stutthof, o których milczymy" zaprezentował aktualny stan badań nad zmarginalizowanymi grupami więźniarskimi (m. in. pospolici przestępcy, tzw. jednostki aspołeczne, homoseksualiści, osoby „hańbiące” rasę aryjską, czy marynarze z jednostki karnej Kriegsmarine na Półwyspie Helskim, omawiając jednocześnie przyczyny wieloletniego milczenia na ich temat. Marta Zawodna-Stephan w referacie "Necrocommunitas. Obozy koncentracyjne w fazie przejściowej" poruszyła problematykę związaną z trudną sytuacją w tzw. nieewakuowanych obozach w kwietniu i maju 1945 r. (np. Bergen Belsen, Buchenwald, Dachau), opisywaną w relacjach świadków jako czas chaosu (rozpad struktury społecznej wytworzonej w czasie funkcjonowania obozów, przeludnienie, wysoka śmiertelność). Wprowadzona kategoria necrocommunitas wskazuje dodatkowo na to, że oprócz wycieńczonych więźniów uczestnikami obozowego świata były także martwe ciała.

W kolejnym wystąpieniu "O spuściźnie aktowej nazistowskich obozów koncentracyjnych w kontekście edycji Majdanek w dokumentach" Wojciech Lenarczyk przedstawił założenia zrealizowanego w Państwowym Muzeum na Majdanku projektu badawczego i powstały w jego ramach tom Majdanek w dokumentach. Ta publikacja to kompleksowa i pierwsza edycja źródłowa poświęcona problematyce obozowej. Prelegent omówił również stan zachowanej spuścizny aktowej KL Lublin i wynikające z tego konsekwencje dla badań nad historią obozu. W wystąpieniu uwypuklono fundamentalne znaczenie źródeł historycznych, w tym materiałów pochodzących z kancelarii władz obozowych, oraz potrzebę szerokiego ich udostępniania do celów naukowych i edukacyjnych muzeów martyrologicznych.

"Powojenne losy dokumentacji obozu koncentracyjnego Stutthof" to wykład Agnieszki Kłys, w którym omówiła nie tylko zespół dokumentów byłego KL Stutthof jako ważnego źródła informacji na temat funkcjonowania obozu i osadzonych tam więźniów, ale także jego ciekawą, powojenną historię. Dokumenty kancelarii obozowej w styczniu 1945 r. znalazły się bowiem na trasie marszu ewakuacyjnego, by po ponad 20 latach ponownie trafić do Polski. W kolejnym referacie "Przestrzenność obozu koncentracyjnego", Łukasz Posłuszny – w oparciu o materiały biograficzne byłych więźniów, mapy, plany i fotografie –dokonał przestrzennej analizy tego miejsca kaźni jako instytucji totalnej. Na przekładzie niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku pokazuje obóz jako terytorium przemocy i zbrodni w ujęciu materialnym (panoptyczny model nadzoru, drut kolczasty), funkcjonalnym oraz semiotycznym (horyzontalno-wertykalnie).

Natomiast Jerzy Halberstadt w swoim wystąpieniu „Wyznaczanie przestrzeni Zagłady w Polsce na tle praktyk w innych krajach” zajmował się analizą procesu powstawania przestrzeni upamiętniających Zagładę na przykładzie kilku miejsc pamięci w Polsce i porównaniem ich z tego typu realizacjami m. in. w Niemczech, Austrii, Francji, Holandii, Belgii, we Włoszech.