Memoria [PL] Nr. 16 (01/2019) | Page 53

3 i 4 listopada 1943 r. rozpoczęła się Aktion Erntefest, tak zwane „dożynki”, stanowiąca finał akcji eksterminacji polskich żydów, nazwanej Aktion Reinhardt. Pod tą enigmatyczną nazwą skryły się masowe mordy: w wyniku „dożynek” zginęło co najmniej 42 000 osób (co stanowiło największy jednorazowy masowy mord drugiej wojny światowej), a całą operację uknuł Heinrich Himmler w celu zwieńczenia Aktion Reinhardt, w wyniku której około 1,7 miliona Żydów zginęło w komorach gazowych w Bełżcu, Sobiborze, Treblince i Majdanku. Żydzi, którym udało się „uciec” od komór gazowych zostali zastrzeleni w Majdanku, Trawnikach i Poniatowej w trakcie dwóch pamiętnych dni.

Dokładnie 75 lat po tych wydarzeniach, organizacja non-profit Mémoire d'Auschwitz – Fundacja Auschwitz zorganizowała konferencję mającą na celu zebranie aktualnych badań nad Aktion Reinhardt – faktem historycznym, któremu w ostatnich dziesięciu latach historycy zajmujący się kwestią Holokaustu poświęcali wiele uwagi, między innymi dzięki postępowi w badaniach archeologicznych prowadzonych w wielu miejscach powiązanych z tymi wydarzeniami. Poczyniono wyraźne postępy w tej dziedzinie od roku 1987, kiedy to powstała pionierska praca Jicchaka Arada Bełżec, Sobibór, Treblinka: Obozy Śmierci Operacji Reinhardt. Celem konferencji był także powrót do tamtych wydarzeń dzięki relacjom naocznych świadków (ocalałym z centrów eksterminacji oraz spod ręki katów) odnośnie tego, co miało miejsce po zakończeniu Aktion Reinhardt. Ponadto tej nazistowskiej akcji, poza ludobójstwem polskich Żydów i Cyganów, przyświecał mniej znany cel ekonomiczny, który również należy podkreślić.

Pierwszy dzień konferencji poświęcony został podejściu makro historycznemu oraz historiograficznemu. Stephan Lehnstaedt z Touro College w Berlinie zaprezentował przegląd trzydziestu lat badań nad Aktion Reinhardt. Badania te okazują się kluczowe dla zrozumienia Zagłady oraz dla zachowania pamięci o tych wydarzeniach po tym, jak odejdą ich ostatni naoczni świadkowie. Ponadto dla społeczeństwa Aktion Reinhardt pozostaje w cieniu Auschwitz, przewijającym się nieustannie w kontekście Zagłady. Po przedstawieniu ogólnego stanu rzeczy przyszedł czas na prezentację, którą wygłosiła Melanie Hembera z Institut für donauschwäbische Geschichte und Landeskunde w Tübingen, skupiając się na kluczowej roli, jaką pełniła Prywatna Kancelaria Führera w procesie eksterminacji na terenach Generalnej Guberni. Bieżące odkrycia pokazują, iż rola ta okazuje się bardziej istotna, niż pierwotnie zakładano, a życiorysy takich postaci, jak August Dietrich Allers (1910 - 1975) powinno się lepiej poznać i przestudiować, między innymi z uwagi na kluczową rolę, jaką odegrał on w Aktion T4. Na koniec pierwszego dnia konferencji skupiono się na dwóch postaciach, które ze swojej strony przyczyniły się do wdrożenia Ostatecznego Rozwiązania. Michael Tregenza, niezależny badacz mieszkający od ponad ćwierć wieku w Polsce, przedstawił błyskotliwą „karierę” Christiana Wirtha (1885 - 1944), która przebiegała począwszy od służby w policji kryminalnej w Stuttgarcie, poprzez dokonywanie przymusowych „eutanazji” na niemieckich pacjentach w ramach tak zwanej operacji T4, aż zaprowadziła go w czasach okupacji do Lublina, gdzie stał się podporą Aktion Reinhardt wraz z Odilo Globocnikiem (1904 - 1945). Jego podróż dobiegła końca w 1944 r. w Trieście, gdzie został zastrzelony przez włoskich partyzantów, przeciwko którym prowadził zaciekłą walkę od września 1943 r. Sama postać Wirtha przedstawia skalę i różnorodność nazistowskich zbrodni, a Michael Tregenza na 2019 rok przygotowuje pierwszą pogłębioną biografię tej nieznanej postaci. Christophe Busch, obecny dyrektor Kazerne Dossin Museum w Mechelen, wystąpił w trakcie konferencji jako kolejny mówca i ze swojej zawodowej perspektywy kryminologa opisał rolę, jaką Karl-Friedrich Höcker (1911 - 2000) pełnił w obozach w Majdanku i Auschwitz. Dokonane w 2006 r. ponowne odkrycie albumu fotograficznego, obecnie oznaczone jego nazwiskiem, w pewnym sensie ściągnęło na niego światła reflektorów. Höcker oparł linię swojej obrony na swojej względnej niewidzialności. Christophe Busch znalazł jednak w archiwach Muzeum na Majdanku pisemny dowód na to, iż Höcker brał udział w wielkiej masakrze z 3 i 4 listopada 1943 r. w ramach Aktion Erntefest, mimo że przez całe życie żarliwie wypierał się swojego udziału w tej operacji, dzięki czemu uniknął wyższego wyroku, niż cztery lata pozbawienia wolności, na które został skazany w Niemczech w 1989 r.