Kolekcja Lemkinowska
Projekt „Lemkin 2018” to szereg działań, służących szerokiej popularyzacji postaci i dorobku Lemkina, a także ożywieniu interdyscyplinarnej refleksji nad historycznym znaczeniem i aktualnością jego koncepcji.
W czerwcu 2018 r. Instytut otworzył w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie Kolekcję Lemkinowską. W konsultacji z najwybitniejszymi specjalistami w dziedzinie prawa międzynarodowego dokonaliśmy wyboru ponad 160 książek poświęconych Lemkinowi i genocide studies, a następnie zakupiliśmy i przekazaliśmy je na rzecz Biblioteki, we współpracy z kancelariami prawnymi CMS, GWW, KKLW i Weill. Jest to pierwszy i jak do tej pory jedyny taki zbiór w całości poświęcony tematyce ludobójstwa.
Konferencja „Świadek wieku ludobójstwa. Rafał Lemkin i konwencja z 1948 r.”
Grudzień 2018 r. upłynął pod znakiem 70. rocznicy przyjęcia przez ONZ konwencji o ludobójstwie, powszechnie nazywanej „konwencją Lemkina”. W dniach 3-5 grudnia na Uniwersytecie Warszawskim zorganizowaliśmy międzynarodową konferencję naukową „Świadek wieku ludobójstwa. Rafał Lemkin i konwencja z 1948 r.” W jej trakcie, przy udziale ekspertów z kraju i zagranicy, toczyła się dyskusja na temat dziedzictwa Lemkina. Zastanawiając się nad historycznym znaczeniem i aktualnością jego koncepcji, przybliżyliśmy jego związki z przedwojenną Polską i jej środowiskiem naukowym. Podkreśliliśmy jego zakorzenienie w tradycji wielonarodowej i wielokulturowej Rzeczypospolitej oraz osobiste doświadczenie konfrontacji z dwoma totalitaryzmami, bez którego trudno zrozumieć genezę lemkinowskiej koncepcji ludobójstwa – jednej z najważniejszych intelektualnych odpowiedzi na wielkie tragedie XX w.
Wystawa
Ważnym działaniem w ramach projektu jest także przygotowana przez Instytut Pileckiego wystawa czasowa „Lemkin. Świadek wieku ludobójstwa” – pierwsza w Polsce wystawa czasowa, w całości poświęcona postaci Rafała Lemkina. Na wystawie wykorzystujemy zdjęcia, dokumenty i materiały audiowizualne z archiwów amerykańskich, które w większości nie były dotychczas prezentowane w Polsce. Opowiadamy historię człowieka, który przyszedł na świat na polskich Kresach Wschodnich, a potem kształcił się i pracował w II Rzeczypospolitej, z której musiał uciekać przed niemieckim terrorem, aby w Stanach Zjednoczonych opracować i udokumentować pojęcie ludobójstwa.
Życie i dzieło Lemkina przedstawiamy na tle dramatu niemieckiej i sowieckiej okupacji w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej, gdzie skupiły się masowe zbrodnie dwóch totalitaryzmów. Ich świadectwem są rzeczy osobiste ofiar ludobójstw i indywidualne relacje ocalonych, które prezentujmy na ekspozycji. Znajdują się na niej między innymi okulary wykopane w pobliżu krematorium nr III, pochodzące ze zbiorów Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, czy papierośnica ze zbiorów Muzeum Katyńskiego należąca do kpt. Karola Glazura – zamordowanego w Katyniu polskiego oficera.
Przesłaniem naszej wystawy jest przekonanie, że los wspólnot, które padły ofiarą ludobójstwa, wciąż zależy przede wszystkim od nich samych – od tego, czy zachowując w pamięci tragiczne doświadczenia, zdołają je przezwyciężyć i w oparciu o nie zbudować swoją pomyślną przyszłość. Państwo Izrael, rewolucja „Solidarności” w Polsce, kijowski Majdan – to pozytywne obrazy takich starań. Dlatego to właśnie one stanowią epilog naszej ekspozycji, którą można oglądać do 6 stycznia 2019 r. w warszawskiej Kordegardzie – galerii NCK.