ARCHEOLOGIA – ODKRYWANIE MATERIALNYCH ŚWIADECT HISTORII
Sylwia Foks
Badania archeologiczne na terenie byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau przeprowadzane są jako prace towarzyszące podejmowanym przez Muzeum Auschwitz działaniom zmierzającym do zachowania i ochrony Miejsca Pamięci.
Są to działania inwestycyjne oraz kompleksowe projekty konserwatorskie, takie jak prowadzona siłami własnymi konserwacja historycznych baraków 7 i 8 na dawnym odcinku BI na terenie Birkenau. Dbałość o zachowanie autentyzmu tego szczególnego miejsca towarzyszy pracom archeologicznym na każdym kroku.
Archeologia to nauka zajmująca się badaniem przeszłości, skupiająca swoje metody
na poznawaniu kultur i wydarzeń na podstawie reliktów wydobytych z ziemi oraz innych obecnych w terenie nawarstwień, o których źródła pisane nie mogą dostarczyć informacji.
Ziemia, patrząc z punktu widzenia archeologii, to dużo więcej niż powierzchnia, po której poruszają się ludzie. Dla archeologów jest to rodzaj archiwum. Archiwum bardzo specyficznego, takiego które bezlitośnie rejestruje każdą ludzką ingerencję w nim. Choć potrafimy wymazać informacje z dokumentów, czy naszej pamięci, z ziemią nie zawsze jest to możliwe. Zawiera nie tylko to co umieszczono w niej celowo, ale także to co zostało zgubione, schowane lub z premedytacją ukryte przed światem. To właśnie w dosłownym i metaforycznym eksplorowaniu jej pamięci, tkwi moc poznawcza badań wykopaliskowych.
Jaki jest więc cel prowadzenia badań archeologicznych na terenach byłych obozów koncentracyjnych i zagłady? Czy oprócz zabezpieczenia historycznych obiektów można przekazać coś więcej na ich temat? Czy znając historię danego miejsca, posiadając zeznania świadków oraz inne dokumenty historyczne potrzebujemy dodatkowych świadectw materialnych? Czy to co nieme, kruche, skorodowane, zachowane we fragmentach jest w stanie wnieść jakąś wiedzę? A jeśli tak to jaką?
Archeologia obozów koncentracyjnych i zagłady
Badania archeologiczne prowadzone na obszarach byłych obozów koncentracyjnych
i zagłady pozwalają na odkrycie specyficznego rodzaju źródeł. Cześć z nich stanowią obiekty świadczące o tym, co często znajduje się na marginesie wspomnień o tragicznym wydarzeniu Szoa – infrastrukturze zagłady. Odsłaniane i wydobywane obiekty i przedmioty są również materialnym śladem stosowania powolnego uśmiercania więźniów, w tym niewolniczej pracy, głodu.
Kilometry dróg, chodników po których poruszali się więźniowie, pozostałości niewidocznych dzisiaj budynków, drenaży składających się na codzienność trudnego życia obozowego, tysiące przedmiotów, ukrytych, zgubionych, zniszczonych… To tylko niektóre
z obiektów świadczących o historycznym obrazie byłego obozu Auschwitz-Birkenau. Rozpoznanie, zadokumentowanie, a przede wszystkim zabezpieczenie tej ogromnej ilości niewidocznych dzisiaj materialnych pozostałości poobozowych stanowią główny cel prowadzonych tutaj badań archeologicznych.
Wykonywanie dokumentacji rysunkowej. Fot. S. Foks