Program Oneg Szabat
Jolanta Hercog, Krzysztof A. Rozen
Grupa Oneg Szabat zachowała pamięć o Żydach zniewolonych w warszawskim getcie i ich śmierci w obozach zagłady. Podjęła walkę z Niemcami intelektualnym oporem i pracą. Stworzone przez nią Archiwum Ringelbluma (Podziemne Archiwum Getta Warszawy) jest najważniejszym świadectwem Holokaustu.
Żydowski Instytut Historyczny wspólnie ze Stowarzyszeniem Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, by kontynuować misję współpracowników Ringelbluma – ocalać pamięć o polskich Żydach, powołał PROGRAM ONEG SZABAT. Jako jego koordynatorzy chcemy, by wiedza o Archiwum Getta i jego twórcach stała się powszechna. Archiwum Ringelbluma należy do „Pamięci świata”, a grupa Oneg Szabat została uhonorowana za etyczne przywództwo.
Pamięć świata
W 1999 roku na listę UNESCO “Pamięć świata” jako pierwsze z Polski zostały wpisane tylko trzy dokumenty: autograf Mikołaja Kopernika, rękopisy Fryderyka Chopina i Archiwum Ringelbluma.
Polski Komitet ds. UNESCO w uzasadnieniu wyboru wskazał: “Podziemne archiwum getta warszawskiego jest zbiorem unikalnym zarówno dlatego, że dotyczy największego getta utworzonego przez nazistów (znajdują się w nim także materiały dotyczące losów społeczności żydowskiej na różnych innych obszarach okupacji hitlerowskiej), jak też ze względu na okoliczności jego powstania. Zostało stworzone przez zespół działający w konspiracji, którego prawie wszyscy twórcy wraz z założycielem, historykiem Emanuelem Ringelblumem, zginęli jako ofiary Zagłady.”
Jeśli spojrzymy na ten wybór pod kątem ogólnej wiedzy o wybranych przez UNESCO dokumentach, pierwszą myślą jest zdziwienie: dzieła Kopernika i Chopina poznał świat, o historii Archiwum Ringelbluma słyszało tak niewiele osób. Drugą jest wezwanie do działania - Archiwum Getta powstało dla „przyszłych pokoleń”, a ludzie którzy je tworzyli i ocalili, wierzyli, że ten skarb zaalarmuje świat o tym, co się stało w XX wieku.
Wszyscy dobrze rozumieli doniosłość wykonywanej pracy. Rozumieli jak ważne jest, żeby dla przyszłych pokoleń pozostał ślad po tragedii Żydów polskich – pisał Ringelblum o współpracownikach.
Dziewiętnastoletni Dawid Graber, ukrywając w piwnicy getta pudła wypełnione dokumentami, zapisał w Testamencie:
To czego nie mogliśmy wykrzyczeć przed światem, zakopaliśmy w ziemi.
Nie chcę podziękowań.
Nie dlatego oddawałem moje życie, moją energię.
Chciałbym dożyć momentu, kiedy będzie można wykopać ten wielki skarb i wykrzyczeć prawdę. Niech świat się dowie, niech się cieszą ci, którzy nie musieli przez to przechodzić.
Dawid zginął następnego dnia, 3 sierpnia 1942 roku. Jego kolega i towarzysz do innej skrzynki włożył słowa: Nie znam swego losu. Nie wiem, czy będę mógł wam opowiedzieć o tym, co stało się dalej. Pamiętajcie nazywam się Nachum Grzywacz.
Powołaliśmy PROGRAM ONEG SZABAT, by pamiętać.
Archiwum ocalało. Przetrwało ogień wypalanego miasta, nie poddało się wodzie, która dostała się do skrzynek. Zostało odnalezione i wydobyte z morza gruzów Warszawy.
Od siedemdziesięciu lat pracownicy Żydowskiego Instytutu Historycznego pochylają się nad dokumentami pozostawionymi przez grupę Oneg Szabat. Zabezpieczają je przed zniszczeniem, opracowują i udostępniają badaczom.
Grupa Oneg Szabat zachowała pamięć o Żydach zniewolonych w warszawskim getcie i ich śmierci w obozach zagłady. Podjęła walkę z Niemcami intelektualnym oporem i pracą. Stworzone przez nią Archiwum Ringelbluma (Podziemne Archiwum Getta Warszawy) jest najważniejszym świadectwem Holokaustu.
Wystawa Poświęcona Grupie Oneg Szabat w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie